H Μαρία Παρταλίδου είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Γεωπονικό του ΑΠΘ, στο εργαστήρι αγροτικής κοινωνιολογίας και γεωργικών εφαρμογών. Οι έρευνές της εστιάζουν στις κοινωνικές δομές της υπαίθρου και τις πρακτικές κοινωνικής αναπαραγωγής της ελληνικής οικογένειας. Είναι λοιπόν ο κατάλληλος άνθρωπος. Για να χαρτογραφήσει τις ιδιαιτερότητες και τις δυνατότητες της ελληνικής υπαίθρου, τα νέα εργαλεία που έχουν στην διάθεσή τους παλιοί και νέοι καλλιεργητές μα και τις νέες συνδέσεις που χρειάζονται ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη.
Τί δείχνουν οι έρευνες για την δομή της ελληνικής υπαίθρου σε σχέση με άλλες χώρες;
Πρώτα πρέπει να μιλήσουμε για το είδος και την ποιότητα της έρευνας γιατί συχνά υπάρχει μια αναντιστοιχία ανάμεσα στα επίσημα στατιστικά και το τί πραγματικά συμβαίνει. Για παράδειγμα, τα επίσημα δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός γυναικών που ασχολούνται πια με την γη. Ένα θετικό στατιστικό μήνυμα. Όταν όμως φτάνεις σε ένα απόμακρο χωριό και ρωτάς τις γυναίκες αυτές που φαίνονται να είναι γεωργοί «πού είναι το χωράφι” αυτές συχνά απαντούν “να σας δείξει ο πατέρας μου ” ή “ο αδερφός μου”. Και νέοι που συχνά έχουν καινοτόμες ιδέες και την διάθεση πειραματισμού, εγγράφονται ως αγρότες μα δεν λαμβάνουν τις αποφάσεις για τις εκτάσεις τους. Αυτό δυσκολεύει και την άσκηση πολιτικής αλλά και τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής αγροτικής οικονομίας.
Είναι αυτό μια ελληνική ιδιαιτερότητα;
Συνήθως σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, όταν ο πατέρας φτάνει στην ηλικία της συνταξιοδότησης πουλάει την γη στον διπλανό γεωργό προκειμένου να μεγαλώσει η γεωργική εκμετάλλευση. Αυτό δεν εφαρμόστηκε στην Ελλάδα. Και μπορεί να φαίνεται λάθος το να σπάει η αγροτική γη και να διανέμεται στα τέκνα της οικογένειας, αλλά αφενός στοχεύει να κρατήσει τους δεσμούς με την γη, αφετέρου δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε εν μέσω κρίσης αυτά τα παιδιά να έχουν την δυνατότητα να επιστρέψουν στην γη και να ασκήσουν το αγροτικό επάγγελμα. Είναι μια ευκαιρία επιστροφής στην γεωργία των παιδιών που μέχρι τώρα ήταν γεωργοί μόνο στα χαρτιά. Λόγω κρίσης έχουν ένα κίνητρο να επιστρέψουν.
Αν δεν υπάρχει πατρογονική γη είναι δύσκολο κάποιος να έρθει από την πόλη και να βρει γη για να καλλιεργήσει. Γι’ αυτούς που θέλουν να επιστρέψουν στην ύπαιθρο μα δεν έχουν εκτάσεις, μπορεί να υπάρξει μια πολιτική πρωτοβουλία σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, ώστε να διανείμει ανεκμετάλλευτη, παραγωγική γη, εφόσον βεβαίως το θέλουν και οι ίδιοι. Διότι δεν μπορούμε να εξαναγκάσουμε τους ανθρώπους να επιστρέψουν στην γεωργία.
Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να γεννήσουν την καινοτομία που χρειάζεται το ελληνικό μοντέλο καλλιέργειας;
Η συζήτηση για την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών δεν είναι καινούρια. Την ανοίγουν οι ίδιοι οι γεωργοί. Πρέπει να αλλάξουμε την κατεύθυνση μας. Αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι: Με τι και προς που; Σε αυτό το ερώτημα οι γεωργοί συχνά περιμένουν απαντήσεις από αλλού, από κάποιο γραφείο ή φορέα. Παλιότερα αυτόν τον ρόλο τον είχαν οι γεωπόνοι γεωργικών εφαρμογών, οι οποίοι στήριζαν τους καλλιεργητές στην αλλαγή προς μια άλλη πρακτική και καλλιέργεια. Αυτόν τον ρόλο τον έχουν πια αναλάβει οι ιδιώτες γεωπόνοι. Σε λίγες περιπτώσεις, συνεταιρισμοί και ομάδες γεωργών προσπαθούν εκ των ενόντων να δώσουν μια κατεύθυνση. Συχνά παρασύρονται οι γεωργοί και αλλάζουν τις καλλιέργειές τους επειδή κάποιος το έκανε παραδίπλα ή κάποιος άκουσε κάτι στην εφημερίδα. Αυτή η χωρίς πλαίσιο απόφαση έχει δημιουργήσει προβλήματα.
Αλλά τώρα βλέπουμε μια αλλαγή. Πλέον επαναδιαπραγματευόμαστε την ύπαρξη ενός συμβούλου για την γεωργία ο οποίος θα μπορέσει να βοηθήσει ουσιαστικά, να δώσει κατευθύνσεις και να στηρίξει αλλαγές από την μια καλλιέργεια σε άλλη, από μια παλιότερη πρακτική σε μια πιο καινοτομά. Ώστε να μην αυτοσχεδιάζουν οι γεωργοί και να μπορούν να ρωτούν κάποιον που γνωρίζει πώς να προσεγγίσει τον γεωργό ή να λύσει συγκρούσεις.
4. Αρκούν οι αλλαγές στην ύπαιθρο για να αντιμετωπιστούν όλα τα προβλήματα που ήρθαν στην επιφάνεια μέσα στην κρίση;
Όχι, δεν αρκούν. Χρειάζεται μια πιο εκτεταμένη αλλαγή που θα εμπλέξει παραγωγούς και καταναλωτές. Σε αυτά τα χρόνια της κρίσης, εξαιτίας των οικονομικών πιέσεων, υπάρχει διάθεση νέων προσεγγίσεων. Βλέπουμε ανθρώπους της πόλης να στηρίζουν τοπικούς παραγωγούς, περιαστικούς καλλιεργητές ή να καλλιεργούν οι ίδιοι. Αυτές οι συνδέσεις έχουν θετικές επιπτώσεις και στην τροφή μας. Βλέπουμε πολλές πρωτοβουλίες και κινήματα που ασχολούνται με το φαγητό, τις ηθικές τιμές, τις αλληλεγγύη, την εναλλακτική οικονομία, τις αναλλακτικές πρακτικές.
Μα υπάρχει ακόμα το τεράστιο ζήτημα της τροφικής σπατάλης. Ένα ζήτημα που συναντάμε κυρίως στην πόλη. Γιατί εκεί βρίσκουμε τεράστιες σπατάλες τροφής, σε ρεστοράν, ξενοδοχεία, σούπερ μάρκετ, δημόσιες υπηρεσίες.
Tί είναι αυτό που προτείνεις;
Πρέπει να δημιουργήσουμε Δημοτικά Συμβούλια Τροφής που θα αναλάβουν να αντιμετωπίσουν αυτή την σπατάλη, να συνδέσουν τον αστικό πληθυσμό με καλλιεργητές που βρίσκονται γύρω από τις πόλεις, και να δώσουν πρόσβαση σε τροφή σε κοινωνικές μερίδες που δυσκολεύονται.
Να ενισχύσουμε την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία, ώστε να επιβραβεύσουμε οργανικούς παραγωγούς και δίνοντας στο αστικό καταναλωτικό κοινό πρόσβαση σε πιο υγιεινή τροφή.
Να έρθουμε σε επαφή με νέες καινοτόμες μεθόδους. Όπως το GROW Observatory που θέλει να βοηθήσει καλλιεργητές να καταλαβαίνουν την ποιότητα του εδάφους τους. Ο καταναλωτής δεν εμπιστεύεται τα προϊόντα που τους προσφέρουν. Δεν εμπιστεύεται τον καλλιεργητή και τον τρόπο που συμπεριφέρεται στο έδαφός του. Μα τα νέα εργαλεία που υπάρχουν για τους καλλιεργητές, για πιο ακριβείς και βιώσιμες καλλιέργειες μπορούν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη.
Ακόμα, να αγκαλιάσουμε τους αστικούς λαχανόκηπους που ξεπηδούν τα τελευταία χρόνια στις πόλεις “από τα κάτω” με καταλήψεις δημόσιων χώρων, παλιών εγκαταστάσεων, όπου οι ομάδες πολιτών αναπτύσσουν δράσεις, μέσα στις οποίες είναι και η καλλιέργεια τροφής. Έχουμε επίσης δράσεις «από τα πάνω”. Δήμοι εγκαθιστούν αστικούς κήπους, με μικρές εκτάσεις να κατανέμονται σε πολίτες για να καλλιεργήσουν την δική τους τροφή.
Το επιχείρημα των δήμων είναι ότι αυτά είναι εργαλεία για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Δεν ισχύει. Είναι για όλους όσους θέλουν να βρουν τους εαυτούς τους. Και η απώλεια δεν είχε μόνο οικονομικά κριτήρια. Από την πενταετή μας έρευνα έχουμε καταλάβει πως ένας κήπος δεν είναι μόνο για τροφή. Ναι βεβαίως, μπορείς να καλλιεργήσεις φρέσκα, εποχιακά προϊόντα. Αλλά το πραγματικό όφελος των αστικών καλλιεργητών είναι το αίσθημα ικανοποίησης. Η αίθηση να ανήκουν αλλά και η αίσθηση μιας επιτυχίας που προκύπτει από την ικανότητα να καλλιεργείς. Σε αυτούς τους κήπους οι άνθρωποι μπορούν να ξαναβρούν τις συνδέσεις και τους εαυτούς τους.
Μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στον Εναλλακτικό