Στην πραγματικότητα δε βλέπουμε το αντικείμενο που έχουμε μπροστά μας, αλλά το αντικείμενο που έχουμε ήδη σκεφτεί ή μάθει ότι πρέπει να δούμε.
Μερλώ-Ποντύ
O Χρήστος-Ερμής Λαζάρου, φοιτητής αρχιτεκτονικής, μοιράστηκε πρόσφατα κάποιες σκέψεις για την ελληνική πολυκατοικία και την ελληνική πόλη. Αυτές οι σκέψεις μου δίνουν μια αφορμή να ανοίξω έναν διάλογο και μαζί του και με όσους άλλους θα ήθελαν να συμμετέχουν. Αρχικά, όχι τόσο για το θέμα – την πόλη και την πολυκατοικία – όσο για την ματιά με την οποία την προσεγγίζουμε και το ύφος με το οποίο την αξιολογούμε.
Δεν είμαι αρχιτέκτονας. Με την πολυκατοικία έφτασα να ασχολούμαι, αναζητώντας τις αρχιτεκτονικές προϋποθέσεις μιας νέας πολιτικής πρότασης που θα αντιμετωπίζει προβλήματα όπως η αστική μοναξιά, η πολιτική αποδυνάμωση του πολίτη, η αστεγία, η οικολογική υποβάθμιση. Προσπαθώ, δηλαδή, να εξερευνήσω αν αυτός ο χώρος – που καλώς ή κακώς μας περιβάλλει – έχει τη δυνατότητα να στεγάσει ένα στομωμένο δημοκρατικό αίτημα που να υπερασπίζεται την κοινωνική συνοχή και την οικολογία και να αναζωογωνεί την πόλη, χωρίς να πνίγει τα άτομα και την ιδιωτικότητα. Και νομίζω ότι αυτή η δυνατότητα υπάρχει.
Ο Χρήστος στο κείμενό του λέει πως η πολυκατοικία είναι το άσχημο κύτταρο των άσχημων ελληνικών πόλεων. Πράγματι δεν είναι λίγοι όσοι θρηνολογούν για τα ίχνη του νεοκλασσικού κόσμου που σβήστηκαν ξαφνικά, απότομα & σκόπιμα για να γεννηθούν πάνω στα χαλάσματά τους αυτά τα νέα στοιχεία. Οι πολυκατοικίες θεωρούνται ενσαρκώσεις προβλημάτων· δομές που παραβιάζουν τον δημόσιο χώρο και συγκροτούν την αβίωτη, μεταπολεμική μητρόπολη, κατασκευές υποδεέστερες ως προς την αισθητική τους ποιότητα αλλά και τον τύπο ανθρώπου που παράγουν. Εν ολίγοις, κατοικούμε χώρους που μάθαμε να αντιπαθούμε.
Αλλά είναι δικαιολογημένη αυτή η αντιπάθεια; Οι γρήγοροι ρυθμοί βεβαίως, μας αναγκάζουν να ταξινομούμε τα πράγματα ακολουθώντας παλιούς, κληρονομημένους αισθητικούς και ηθικούς κώδικες. Αλλά εξακολουθούν αυτοί οι κώδικες να είναι νόμιμοι; Για παράδειγμα τί είναι αυτό που κάνει την πολυκατοικία άσχημη; Σύμφωνα με ποια αισθητικά κριτήρια; Μήπως αυτή η αρνητική προδιάθεση κρύβει τις θετικές δυναμικές των χώρων;
Είναι αλήθεια ότι καμιά κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ταξινομήσεις και διακρίσεις. Αλλά αποδεχτούμε/ απορρίψουμε αυτές τις διακρίσεις – αισθητικές (όμορφος/άσχημος) ή ηθικές (καλός/κακός) – πρέπει να διατρέξουμε τα υποστηλώματα τους για να ανιχνεύσουμε την ποσότητα νομιμότητας που εξακολουθεί να υπάρχει μέσα τους. Και βεβαίως για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχει μια θέση και μια πρόθεση. Τί ζητά κανείς από τον χώρο; Υποθέτω πως ένας αρχιτέκτονας ενδέχεται να αναζητά την επίδραση ενός κτηρίου στον άνθρωπο και την κοινωνία, όπως εγώ ως πολιτικός επιστήμονας αναζητώ τις αρχιτεκτονικές προϋποθέσεις μιας νέας δημοκρατικότητας.
Πέραν του καλού και του κακού, του ωραίου και του άσχημου, ας γίνουμε πιο δημιουργικά κριτικοί και πιο περιγραφικοί. Ας ψάξουμε τις λέξεις για να περι-γράψουμε και να καταλάβουμε τον χώρο. Και αφού τον καταλάβουμε, όπως τον καταλάβουμε, μπορούμε να δούμε αν θέλουμε να τον αλλάξουμε/αφήσουμε ως έχει/ γρεμίσουμε/ κάψουμε/ μεταμορφώσουμε.
Πριν δικάσουμε τα πράγματα οφείλουμε να τα ανακρίνουμε.
Επιμένω στις λέξεις, γιατί μαρτυρούν τις κλίσεις και τις στοχεύσεις κάθε προσπάθειας. Είναι δύσκολο. Και ξέρω πως όσο περισσότερες οι λέξεις, τόσο λιγότεροι αυτοί που τις διαβάζουν. Αλλά για τα πράγματα που μας ενδιαφέρουν, αξίζει να προσπαθούμε να είμαστε όσο πιο αναλυτικοί μπορούμε. Οι περισσότερες λέξεις, όταν απαντούν στα σωστά ερωτήματα, μας κάνουν και να καταλαβαίνουμε καλλίτερα και να μεταδίνουμε αποτελεσματικότερα τις σκέψεις που υπήρχαν αλλά έμεναν αδιατύπωτες.
Επί του θέματος τώρα, παραθέτω ένα κείμενο για την Πολυκατοικία με την οποία προσπαθώ να παραβιάσω ακριβώς αυτούς τους αυτοματισμούς που μας έχουν επιβληθεί, και την ταχύτητα με την οποία ταξινομούμε πράγματα τόσο σημαντικά όπως ο χώρος στον οποίο ζούμε.
Και αφού ζουμε στην εποχή που “η αφήγηση” αποκτά ιδιαίτερη σημασία – δηλαδή όχι τόσο τα πράγματα αλλά ο τρόπος που τα αναγνωρίζεις και τα περιγράφεις – ίσως αν κατανοήσουμε και περιγράψουμε με πιο θετικό τρόπο τις δομές οι οποίες συγκροτούν τις πόλεις μας, να μπορέσουμε να βελτιώσουμε και τον ίδιο τον βίο μας εντός τους.
Η πολυκατοικία, η πιο συχνή κοινοτοπία (κοινός τόπος) των πόλεών μας, εκτός από πρόβλημα μπορεί να είναι και μέρος της λύσης. Για να βρούμε τις δυνατότητές της πρέπει πρώτα να την συγχωρήσουμε. Να παραμερίσουμε αυτήν την αρνητική προδιάθεση και να της ρίξουμε ένα πιο παιχνιδιάρικο και τρυφερό βλέμμα. Να την φανταστούμε αλλιώς! Να την κατοικήσουμε αλλιώς!
Κάποια κείμενα για την Πολυκατοικία:
Η Πολυκατοικία
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Παράλλαξη