1. Βρέθηκα τις προάλλες με έναν παιδικό φίλο, άνθρωπο εργατικό που δουλεύει τη γη ακατάπαυτα αλλά έχει βρεθεί σε αδιέξοδο. Τα ροδάκινα δε φεύγουν, το εμπόρευμα μένει να σαπίζει, λεφτά στον κουμπαρά δεν μπαίνουν, και καθώς μεγαλώνουμε τα ήθη ορίζουν ότι ο φίλος μου θα έπρεπε μέχρι τώρα να έχει εξοικονομήσει τόσα ώστε να μπορεί να εκπληρώσει τη φιλοδοξία να κάνει την οικογένειά του. Και μέσα στο αδιέξοδο, άρχισε να μου αραδιάζει με παράπονο πως όσα βγάζει τα δίνει για φυτοφάρμακα και εργατικά χέρια.
“Και άντε τα εργατικά, έρχεται ένας φίλος μια μέρα και το το ξεπληρώνεις εσύ μια άλλη, αλλά τα φυτοφάρμακα είναι πολλά και η τιμή του ροδακίνου πέφτει.”
2. Στη διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη με το τρένο, βρέθηκα πρόσωπο με πρόσωπο με έναν μαγκίτη σαραντάρη από τον Παρνασσό που μόλις είχε έρθει από Πάτρα και μου έλεγε πως η φίλη του, αισθητικός που έκανε νύχια, έβγαλε σε ένα δίωρο μπροστά στα μάτια του ένα εξηντάρι μαύρο, χωρίς να κουνήσει δακτυλάκι – ή μάλλον κάνοντας μόνο αυτό, κουνώντας δακτυλάκια. Χωρίς τέλος πάντων να σηκώσει τον κώλο της. Και αυτός αγρότης πράγμα, που ασχολείται με ζωοτροφές, που έχει πήξει στη δουλειά, δε βγάζει ούτε ένα πεντοχίλιαρο τον χρόνο. Και άρχισε να μου λέει για τις καλές εποχές με τις επιδοτήσεις και τις “συνδεδεμένες” που έπαιρνε για μπαμπάκι χωρίς καν να σπέρνει το χωράφι. Και έκλεισε με το βαθυστόχαστο ρητό:
“Λεφτά για τα οποία δε δουλεύεις , εύκολα τα σκορπίζεις. Εγώ τα δικά μου τα έδωσα όλα Ρωσία”. Δεν εννοούσε κάποιον Ρώσο συγγενή, αλλά τις πουτάνες του χωριού.
3. Είναι αρχές της άνοιξης και τα δέντρα μπουμπουκιάζουν. Τον γύρο του διαδικτύου κάνει μια εικόνα της Ημαθιώτικης πεδιάδας με τα άνθη των ροδακινιών να δημιουργούν μια ροζ εικόνα που θεωρείται χάρμα οφθαλμών.
Αυτές οι τρεις καταγραφές συγκροτούν τη μεγάλη εικόνα του αδιεξόδου, που μας προέκυψε επειδή εξαρχής το πράγμα στήθηκε σε λάθος βάσεις. Και εξηγούμαι:
1. Πρώτα να ξαναθυμήσουμε τη μεγάλη παρεξήγηση. Η ύπαιθρος δεν έχει σχέση με τη φύση. Αυτό που ονομάζουμε φύση δεν είναι φύση, αλλά η ανθρώπινη παρέμβαση και επεξεργασία που συντελείται στο έδαφος εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Για να πάρει η φύση αυτή την ανθρωπογενή της σημερινή μορφή, έλαβαν ειδοποιητήριο έξωσης – και άλλες φορές εκδιώχθηκαν με τη βία – ολόκληρα φυσικά οικοσυστήματα και πληθυσμοί ζώων. Η ύπαιθρος είναι μια προέκταση της πόλης, που χωρογραφείται με εργοστασιακό τρόπο, την υψηλής έντασης μονοκαλλιέργεια.
2. Να θυμήσουμε μια δεύτερη παρεξήγηση που προκύπτει από την πρώτη. Οι αγρότες δεν έχουν σχέση με τη φύση. Έχουν σχέση με αυτό το ανθρωπίνως επεξεργασμένο έδαφος. Η σχέση αυτή εδραιώθηκε κυρίως ως σχέση κακοποίησης. Και οι αγρότες σε πολλές περιπτώσεις εργάζονται ενάντια στη φύση. Ο αγροτικός κόσμος δεν παράγει αυτό που το έδαφος του τόπου του είναι ικανό να του δώσει σε καλή ποιότητα. Επιβάλλει στο έδαφος την καλλιέργεια που ζητάει η αγορά. Αυτή η αφύσικη επιβολή συντροφεύεται από αφύσικες, χημικές παρεμβάσεις που διαταράσσουν ακόμα περισσότερο τη σύσταση του εδάφους.
Υπάρχουν ακραίες περιπτώσεις καλλιεργητών που δε τρώνε ούτε οι ίδιοι το προϊόν που παράγουν. Αποκτούν και αυτοί την τροφή τους στο super market. Οι αγρότες είναι μια εργατική δύναμη, που ναι μεν εκτός από την δύναμη των χεριών της έχει στην κατοχή της και μικρά ή μεγαλύτερα κομμάτια γης, αλλά της οποίας οι ορίζοντες φαντασίας έχουν περιοριστεί. Και παλιότερα που το άνθος γινότανε καρπός και τον περνανε οι Ρώσοι, τα κόστος για τα χημικά έβγαινε, αλλά σήμερα δε βγαίνει. Η πιθανή μετατόπιση σε άλλα, πιο βιώσιμα καλλιεργητικά μοντέλα δε θα γίνει για λόγους οικολογικής ευαισθησίας αλλά για λόγους οφέλους και επιβίωσης του καλλιεργητή.
3. Τρίτη παρεξήγηση: Η ομορφιά της υπαίθρου δεν έχει σχέση με κάποια φυσική ομορφιά. Ο ροζιασμένος κάμπος της ανθοφορούσας ροδακινοεπαρχίας μπορεί να θεωρείται όμορφος, αλλά δεν είναι καθόλου φυσικός. Η γη δε φόρεσε, όπως το θέλει ο φωτογράφος, το ροδαλό της φόρεμα. Αντίθετα μάλλον με κορσέ μοιάζει αυτό που φορά. Και η αισθητικοποίηση μιας εικόνας που βασίζεται σε ένα μη βιώσιμο παραγωγικό μοντέλο μπορεί να συντηρήσει τη λάθος πρακτική. Η μονοκαλλιέργεια του ροδακίνου σε ένα έδαφος που καταπίνει τόνους φυτοφαρμάκων και χημικών και λιπασμάτων, όσο ροζ και αν είναι στο ξύπνημα της άνοιξης, βαραίνει το έδαφος. Είναι προτιμότερο να μεταβούμε σε λιγότερο όμορφες αλλά περισσότερο βιώσιμες καλλιέργειες.
Τώρα ο κόσμος βρίσκεται σε στροφή. Και ο αγροτικός κόσμος που εργάζεται τόσο σκληρά την αντιλαμβάνεται την στροφή. Αλλά δεν πρέπει μόνο να την αντιληφθεί. Πρέπει και να την κατευθύνει. Κάποιοι αγρότες φωνάζουν για τις επιδοτήσεις και για την αγορά της Ρωσίας που έχει κλείσει, και για τα ζόρια που τραβούνε. Αλλά δυστυχώς οι αγρότες είναι θύματα μιας κατάστασης που από την αρχή φτιάχτηκε λάθος και που και πολλές φορές συντηρούν και οι ίδιοι.
Το ζήτημα δεν είναι να δουλέψουν περισσότερο αλλά να δουλέψουνε διαφορετικά, με άλλες πρακτικές. Το ζήτημα δεν είναι να στείλουν καραβάνια φορτωμένα ροδάκινο στην Ρωσία, όταν θα ανοίξει η αγορά. Το ζήτημα είναι να θρέψουν με πιο υπεύθυνο και υγιεινό τρόπο τα αστικά κέντρα και να συμπεριφερθούν πιο φυσικά στο έδαφός τους, αφαιρώντας ή χαλαρώνοντάς του τον κορσέ. Το ζήτημα δεν είναι να αισθητικοποιηθεί η εικόνα του φολκλόρ που αντιπαραβάλλεται στο “αλλοτριωμένο” αστικό βίο. Το ζήτημα είναι να υπάρξει παράδοση. Η ύπαιθρος – τουλάχιστον η ελληνική- παρότι αντιπαραβάλλει την δική της “παράδοση” με την “αλλοτρίωση της πόλης” δεν έχει παρά ελάχιστη παράδοση. Και γι΄αυτό φταίει ο τρόπος που συμπεριφέρεται στην γη της.
Ο αγροτικός κάμπος έχει αρχίσει να παράγει με πιο βιώσιμο τρόπο. Άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να αντιμετωπιστούν τα ζιζάνια πέρα από το round up. Αλλά πρέπει να υπάρξει στήριγμα κυρίως από καταναλωτές που απαιτούν να θραφούν με πιο υγειινή τροφή και από μια σύνδεση της υπαίθρου με την πόλη πάνω σε πιο βιώσιμες καλλιεργητικές πρακτικές.