Τι έγινε στο Βερολίνο;
Tο ερώτημα στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν οι Βερολινέζοι την προηγούμενη Κυριακή ήταν αν τάσσονται υπέρ ή κατά της απαλλοτρίωσης (enteignen) όλου του αποθέματος των κατοικιών που ανήκει σε εταιρείες που έχουν πάνω από 3.000 διαμερίσματα στο Βερολίνο.
Στο κρατίδιο του Βερολίνου υπάρχουν 12 ιδιωτικές εταιρείες που διαθέτουν περισσότερα από 3.000 κατοικίες. Συνολικά, ο αριθμός των κατοικιών προς απαλλοτρίωση είναι 240.000, και είναι κατοικίες οι οποίες ιδιωτικοποιήθηκαν μετά το 2000.
1.03 εκατομμύρια άνθρωποι (56,4%) ψήφισαν υπερ και 715.000 άνθρωποι (39%) ψήφισαν κατά της απαλλοτρίωσης.
Το δημοψήφισμα δεν είναι δεσμευτικό για την κυβέρνηση του κρατιδίου του Βερολίνου. Ωστόσο θα είναι δύσκολο να αγνοηθεί ένα αίτημα που υπερψηφίστηκε από την πλειοψηφία των πολιτών.
Κατανομή ψήφων
Η οργανωτική αρχή της καμπάνιας είχε σαφώς αριστερό και προοδευτικό πυρήνα. Οι περιοχές του κέντρου, όπως το kreuzburg και το friedrichschein όπου η αριστερά και τα κινήματα είναι ενεργά, ψήφισαν υπερ της κοινωνικοποίησης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το Marzhan, μια φτωχή γειτονιά στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου εκλέγεται πλειοψηφικά το ακροδεξιό AfD, που ψήφισε υπέρ της κοινωνικοποίησης.
Μονάχα δυο περιοχές ψήφισαν στην πλειοψηφία τους κατά της κοινωνικοποίησης (Steglitz-Zehlendorf και Reinickendorf) και πρόκειται για τις γειτονιές με το υψηλότερο κατα κεφαλήν εισόδημα (αλλά και υψηλό επίπεδο ιδιοκατοίκησης);
Κοινωνικό Κίνημα ή Πολιτική Οργάνωση;
Η σύνθεση της καμπάνιας υπήρξε πολυσυλλεκτική και άριστα οργανωμένη. Υπήρχε ο βασικός κορμός μιας οργανωτικής ομάδας- ομπρέλλα, που ασχολήθηκε με τα ζητήματα διανομής πόρων (από τις εθελοντικές εισφορές), με συμμετοχή όλων των μελών στις αποφάσεις. Στην ομάδα-ομπρέλα υπήρχαν ορισμένα μέλη-κλειδιά που είχαν μισθό (100%).
Σε κάθε γειτονιά υπήρχαν οι τοπικές οργανώσεις, οι οποίες είχαν τις δικές τους υποδιαρέσεις (ομάδα νομικής υποστήριξης, ομάδα ενημέρωσης, ομάδα συλλογικής συμμετοχής, κλπ.). Όλη η καμπάνια δε στηρίχτηκε σε μεγάλες, κεντρικές διαμαρτυρίες αλλά σε τοπικές, αποκεντρωμένες δράσεις, οργανωμένες από τις τοπικές ομάδες δράσης.
Τα κενά που υπήρχαν σε περιοχές, όπως το Marzahn, με ισχυρή ακροδεξιά παρουσία, καλύψθηκαν από τα πιο μαχητικά κομμάτια, όπως οι αυτόνομοι που ανέλαβαν να επεκτείνουν εκεί τις δράσεις τους. Συγκεκριμένα ακτιβιστές από το «εξασφαλισμένο υπέρ του δημοψηφίσματος» Friedrichschein ανέλαβαν να καλύψουν το κενό ενημέρωσης με δράσεις πεδίου στο Marzahn.
Ωστόσο είναι αβέβαιο αν και κατά πόσο αυτό το κοινωνικό κίνημα μπορεί να χτίσει τις ρίζες για μια πολυσυλλεκτική πολιτική οργάνωση με πιο μακροχρόνια αιτήματα, και το κατά πόσο θα μπορέσει να συνεχίσει να πιέζει για την υλοποίηση της απαλλοτρίωσης, αν το κυβερνητικό σχήμα αποφασίσει να παρακάμψει ή να αλλοιώσει την απόφαση.
Η απουσία συνδικάτου
Παρά το γεγονός ότι το 85% του συνολικού πληθυσμού στο Βερολίνο ζει σε ενοικιαζόμενη κατοικία, δεν υπάρχει μια ενιαία και μαχητική ένωση ενοικιαστών.
Ναι μεν υπάρχει η ένωση ενοικιαστών Βερολίνου (Βerliner Mietverein/BMV) από το 1888 με 180.000 μέλη, αλλά αυτό που παρέχει στα μέλη της είναι κυρίως νομικές υπηρεσίες προς τον ενοικιαστή σε περίπτωση που έχει πρόβλημα με τον ιδιοκτήτη. Η οικονομική βιωσιμότητα της ένωσης εξασφαλίζεται από τη μηνιαία συνδρομή κάθε μέλους (9 ευρώ/4,5 ευρώ μειωμένη).
Το 2020 δημιουργήθηκε το Tenants’ Union Berlin (MGB), με πολιτικά χαρακτηριστικά και έναν τριπλό σκοπό: (i) τη δημιουργία νέων τρόπων αγώνα για την κατοικία όπως η άμεση δράση και συλλογική παύση πληρωμής ενοικίων, (ii) την ενίσχυση του αγώνα για συλλογικά δικαιώματα ενοικιαστών αλλά και τον αυτοκαθορισμό των ενοικιαστών και (iii) την ανταλλαγή γνώσης με σκοπό την αυτο-ενδυνάμωση των ενοικιαστών.
Πρόκειται για μια πολιτική προσπάθεια που στέκεται κριτικά απέναντι στην υπάρχουσα ένωση ενοικιαστών που εξαντλούνται στην παροχή νομικών συμβουλών και υπηρεσιών, ενώ διατηρούν την απομόνωση των ενοικιαστών. Οι ενοικιαστές δεν έχουν ενεργή συμμετοχή στην ένωση και οι πιο ριζοσπαστικές δράσεις είναι περιορισμένες.
Ποιοι (δε) ψήφισαν
Από το δημοψήφισμα εξαιρέθηκαν όσοι δεν είχαν γερμανική ταυτότητα, δηλαδή οι μετανάστες, πρόσφατοι και παλιότεροι. Παρότι στο προηγούμενο δημοψήφισμα για την οικοδόμηση ή μη στο αεροδρόμιο του Tempelhof οι μετανάστες είχαν τη δυνατότητα να ψηφίσουν, εξαιρέθηκαν από αυτό το δημοψήφισμα.
Αυτό εν μέρει εξηγεί γιατί παρότι τα ποσοστά των ανθρώπων που υπερψήφισαν είναι υψηλά, δεν είναι όσο υψηλά θα περίμενε κανείς σε μια πόλη με 85% του πληθυσμού της να είναι ενοικιαστές.
Ποιες είναι οι εταιρείες;
1. Η Deutsche Wohnen SE διαθέτει ένα απόθεμα 111.500 κατοικιών.
2. Η Σουηδική Vonovia διαθέτει απόθεμα 44.000 κατοικιών.
3. Η ADO Properties AS διαθέτει 22.200.
4. Covivio SE διαθέτει 15.700.
5. Akelius Residential Property διαθέτει 13.700.
6. TAG Real Estate AG διαθέτει 9.900.
7. Grand City Properties AS διαθέτει 8.000.
8. BGP group διαθέτει 8.000.
9. Ηilfswerk- Siedlung Gmbh διαθέτει 6.000.
10. Η αγγλική Pears Global Real Estate διαθέτει 6.000.
11. Η Σουηδική Heimstaden διαθέτει 5.500.
12. DIV German asset and real estate management διαθέτει 3.800.
Η Vonovia και η Deutsche Wohnen.
Τη Δευτέρα, μια μέρα μετά το δημοψήφισμα γνωστοποιήθηκε ότι η Vonovia, δεύτερος μεγαλύτερος παίκτης στη στεγαστική αγορά του Βερολίνου, αγόρασε την πλειοψηφία των μετοχών της Deutsche Wohnen, αψηφώντας το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
O ιδιοκτήτης της Vonovia Rolf Buch δήλωσε «Εν όψει αυτών των μεγάλων προκλήσεων, το Βερολίνο δεν αντέχει να μείνει κολλημένο για χρόνια, κάτι που θα γίνει εξαιτίας της ανάθεσης στη νέα Γερουσία να συντάξει έναν νόμο για την κοινωνικοποίηση αλλά και εξαιτίας των ξεκάθαρων συνταγματικών ανησυχιών που εγείρει».
Η αγορά πιθανά οφείλεται σε δυο βασικούς λόγυς. Πρώτον η τιμή της μετοχής της Deutsche Wohnen, του μεγαλύτερου διαχειριστή ακινήτων, έπεσε σημαντικά εξαιτίας της καμπάνιας και του δημοψηφίσματος.
Δεύτερον υπάρχει ένα πολύ πιθανό ενδεχόμενο, το Κράτος να αγοράσει τις κατοικίες που βρίσκονται στον χαρτοφυλάκιο των εταιρειών σε τιμές αγοράς, συναλλαγή αρκετά κερδοφόρα για τη Deustche Wohnen. Αν το Κράτος αγοράσει αυτές τις κατοικίες σε τιμές αγοράς παραβιάζει την ουσία του δημοψηφίσματος, στο οποίο γίνεται λόγος ρητά για απαλλοτρίωση, σε τιμές χαμηλότερες από τις αυτές της αγοράς.
Τι δεν είναι απαλλοτρίωση;
Πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, η κυβέρνηση του κρατιδίου του Βερολίνου, υπό την ηγεσία των σοσιαλδημοκρατών, αγόρασε 15.000 κατοικίες από την Deutsche Wohnen.
Παρότι πολλοί δημοσιογράφοι κάλυψαν την είδηση αυτής της αγοράς ως μια νίκη των πολιτών και ως υποχώρηση της κυβέρνησης, ο πραγματικός λόγος της αγοράς ήταν διαφορετικός.
Πρώτον, η αγορά των 15.000 κατοικιών έγινε βασικό επιχείρημα της κυβέρνησης ώστε να υποστηρίξει ότι το δημοψήφισμα ήταν αχρείαστο, καθώς οι πολιτικοί εκπρόσωποι έκαναν ήδη το καθήκον τους, κρατικοποιώντας κατοικίες.
Δεύτερον, το κράτος αγόρασε τις κατοικίες από τις εταιρείες σε τιμές πολύ υψηλότερες από όσο τις πούλησε και υψηλότερες από την αντικειμενική τους αξία, παρότι η κατάστασή τους ήταν χειρότερη από όσο ήταν πριν πωληθούν.
Αυτή η αγορά δεν είναι απαλλοτρίωση. Δεν είναι παρέμβαση του Κράτους ώστε να ελεγχθεί το μεγάλο κεφαλαίο. Αυτό που χαιρετήθηκε από δημοσιογράφους, πολιτικούς αλλά και πολίτες ως νίκη, υπήρξε μια κρατική ενίσχυση του διεθνούς κεφαλαίου που επενδύει στην εκμετάλλευση της κατοικίας.
Τι είναι απαλλοτρίωση;
Η καμπάνια κάνει ξεκάθαρα λόγο για απαλλοτρίωση (enteignen) των κατοικιών και συγκεκριμένα επικαλείται το άρθρο 15 του συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο «Γη…μπορεί να μεταφερθεί σε κοινή ιδιοκτησία…για κοινωνικούς σκοπούς.»
Αρκετές επιτροπές αξιολόγησης του αιτήματος τόσο στην Bundestag (ομοσπονδιακή βουλή) όσο και στην Γερουσία του Κράτους του Βερολίνου, επιβεβαιώνουν ότι το αίτημα της απαλλοτρίωσης είναι νομικά έγκυρο και συμβατό με το σύνταγμα. Αν αυτό το αίτημα ακολουθηθεί οι εταιρείες θα αποζημιωθούν για την ιδιοκτησία που απαλλοτριώνεται, αλλά σε τιμή χαμηλότερη από τις τιμές της αγοράς.
Τα αντεπιχειρήματα
Οι βασικοί πυλώνες της αντίθεσης στην απαλλοτρίωση που εξέφρασαν ανοιχτά το CDU (χριστιανοδημοκράτες), SPD (σοσιαλδημοκράτες) και το FDP (φιλελεύθεροι), στηρίζεται σε δυο βασικά επιχειρήματα.
Το ένα επιχείρημα είναι ότι η απαλλοτρίωση είναι μια επαναφορά του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού και ότι θα ήταν άσχημο για τη διεθνή εικόνα του Βερολίνου να δείξει στους διεθνείς επενδυτές ότι προχωρά σε απαλλοτριώσεις. Σύμφωνα με το ίδιο επιχείρημα μετά τις κατοικίες, σειρά για κοινωνικοποίηση/απαλλοτρίωση μπορεί να έχουν οι συγκοινωνίες, τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, η DeutscheTelecom, κλπ. Με επικλήσεις στη σχέση απαλλοτρίωσης και του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού προσπάθησαν να υπονομεύσουν την καμπάνια.
Μια άλλη γραμμή αντίδρασης στηρίχθηκε στο επιχείρημα ότι με την απαλλοτρίωση θα περάσουν υπό κρατική διαχείριση ακόμα και οι συνεταιρισμοί κατοικιών (genossenschaften).
Η καμπάνια έκανε σαφές ότι οι κοοπερατίβες λειτουργούν με βάση τις αρχές του δημόσιου συμφέροντος, αποδεικνύοντας ότι είναι δυνατό να προσφέρονται επαρκείς κατοικίες σε χαμηλές τιμές και για τον λόγο αυτό δε θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην απαλλοτριώση.
Ωστόσο σύμφωνα με μια αναφορά, είναι πολύ πιθανό ότι 29 από τους συνολικά 80 στεγαστικούς συνεταιρισμούς, που έχουν πάνω από 3.000 κατοικίες, είναι πολύ πιθανό να κοινωνικοποιηθούν.
Ποιος θα διαχειριστεί την απαλλοτρίωση.
Το ζήτημα είναι περίπλοκο. Τον πρώτο λόγο τον έχει η κεντρική κυβέρνηση του κρατιδίου του Βερολίνου, για το αν θα μετατρέψει το δημοψήφισμα σε νόμο, στον οποίο θα οριστεί η τιμή της αποζημίωσης αλλά και η διαχειριστική αρχή του κοινωνικοποιημένου αποθέματος κατοικιών.
Η πλειοψηφία λοιπόν ανήκει τόσο σε επίπεδο κρατιδίου όσο και σε επίπεδο ομοσπονδοαικής κυβέρνησης στο SPD που κέρδισε την πρωτιά. Ωστόσο το SPD δε μπορεί να κυβερνήσει μόνο. Βασικό παράγοντα θα παίξει και η σύνθεση της νέας κυβέρνησης, αν θα είναι συντηρητική ή αριστερόστροφη.
Σύμφωνα με τους ακτιβιστές της καμπάνιας, ένα σχέδιο νόμου για την κοινωνικοποίηση μπορεί να είναι έτοιμο μέχρι την άνοιξη του 2022
Τι μπορεί να κάνει το Bezirk;
Πολλοί ακτιβιστές έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στα Bezirk, δηλαδή τα κοινοτικά συμβούλια, τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αποτροπή εξώσεων καταλήψεων και στον έλεγχο των τιμών των ενοικίων. Τα Bezirk, όπου εκλέγονται αντιπρόσωποι από τον αριστερό κυρίως χώρο, πιέζουν υπερ της προστασίας των ενοικιαστών με βάση δυο βασικά εργαλεία:
Το vorkaufsrecht, δηλαδή το δικαίωμα πρώτης άρνησης, το οποίο δίνει στον ενοικιαστή τη δυνατότητα να αγοράσει την ιδιοκτησία όπου μένει όταν αυτή βγει προς πώληση, προτού ο ιδιοκτήτης να έχει δικαίωμα να την πουλήσει σε τρίτο μερός.
Το milieuschutzgebiet, που σημαίνει ότι σε χαμηλόμισθες περιοχές που χρήζουν κοινωνικής προστασίας, η μετατροπή ενός ακινήτου σε κατοικία (κυρίως η μετατροπή ενοικιαζόμενων κατοικιών σε ιδιόκτητα) δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την έγκριση του δήμου.
Τι σημαίνει το δημοψήφισμα στο Βερολίνο;
Η απάντηση των πολιτών του Βερολίνου υπερ της κοινωνικοποίησης θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τα στεγαστικά κινήματα απανταχού.
Οι συγκρίσεις με την ελληνική περίπτωση μπορεί να μην είναι εμφανείς με μια πρώτη ματιά. Τα στεγαστικά συστήματα των δυο τόπων δεν είναι ίδια, και οι ιδιοκτήτες δεν είναι μεγάλες εταιρείες ακινήτων.
Ωστόσο και στην περίπτωση της Ελλάδας, η δημιουργία ενός συλλογικού αιτήματος για την πρόσβαση σε επαρκή στέγαση, για τη δημιουργία κοινωνικής κατοικίας, είναι αναγκαία για ολους όσοι αντιμετωπίζουμε καθημερινά προβλήματα συνδεμένα με τη στεγαστική και οικονομική επισφάλεια.