Του Adrian Daub
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Guardian στις 11 Ιανουαρίου 2025
Αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αυτολεξεί
Οι συγγραφείς γνώριζαν πως η πυρκαγιά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας αυτής της περιοχής. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο καίγεται αυτή η διαιρεμένη πόλη έχει πια αλλάξει.
Οι συζητήσεις για τις πυρκαγιές και το Λος Άντζελες μοιάζουν με άσκηση επανάληψης. Η Νότια Καλιφόρνια έχει εποχές, σημείωνε η Joan Didion στο βιβλίο της Blue Nights, και ανάμεσά τους βρίσκεται και «η εποχή που φτάνει η πυρκαγιά».
Οι πυρκαγιές στο Λος Άντζελες έχουν μια μοναδική ικανότητα να σοκάρουν, με την καταστροφικότητά τους που παίρνει «ζοφερά οικεία μονοπάτια», πρώτα κάτω από τα φαράγγια και έπειτα μέσα στις συνοικίες. Η φράση βρίσκεται στο δοκίμιο, του 1995, του συγγραφέα και ακτιβιστή Mike Davis, που έχει για τίτλο «Μια υπόθεση για τον λόγο που το Malibu αφέθηκε να καεί» (The Case for Letting Malibu Burn). Και ισχύει όχι μόνο για τις πυρκαγιές αλλά και για τις συζητήσεις που κάνουμε για τις πυρκαγιές. Ακόμα και οι σκέψεις μας αποκτούν την ίδια ζοφερή οικειότητα: Παραθέτουμε τη Joan Didion που με τη σειρά της παραθέτει τον Nathanael West. Συντασσόμαστε με τους μεγάλους συγγραφείς αυτής της μεγάλης πόλης, που είναι πάντα έτοιμοι να την επικρίνουν.
Οι πυρκαγιές του Λος Άντζελες συνήθως ερμηνεύονται ως ετυμηγορία για την πόλη. Η Eve Babitz αφηγείται την ιστορία της σταρ του βωβού κινηματογράφου Alla Nazimova, η οποία κλήθηκε να περισώσει τα υπάρχοντά της από μια πυρκαγιά αλλά αποφάσισε να μην το κάνει: «Είναι μια ιστορία με ένα ηθικό δίδαγμα», γράφει η Babitz, «για την ασημαντότητα των υλικών πραγμάτων, αν και υπάρχουν κάποιοι που ισχυρίζονται πως πρόκειται για την αγανάκτηση που προκαλεί το Λος Άντζελες».
Η ιστορία που έλεγε ο Davis ήταν διαφορετική: στα βιβλία του όπως το Πόλη από Χαλαζία (City of Quartz), Η Οικολογία του Φόβου (Ecology of Fear) ή το Νεκρές Πόλεις: Και Άλλες Ιστορίες (Dead Cities: And Other Tales), υπερασπιζόταν την πόλη και τους ανθρώπους της, επιφυλάσσοντας τον κατηγορητικό του λόγο για τις δυνάμεις του αχαλίνωτου καπιταλισμού και της λευκής υπεροχής που την είχαν καταντήσει σχεδόν αδύνατο να κατοικηθεί. Διάβαζε την πόλη μέσα από τα σημάδια που έδειχναν τι επρόκειτο να ακολουθήσει, με καχυποψία απέναντι στις δυνάμεις που είχαν δώσει σε αυτόν τον πολύπλοκο, εξοργιστικό, γοητευτικό τόπο «τον διπλό ρόλο της ουτοπίας και της δυστοπίας του προηγμένου καπιταλισμού».
Ο Davis έγραψε το «Μια υπόθεση για τον λόγο που το Malibu αφέθηκε να καεί» μετά από τις πυρκαγιές που ξέσπασαν στο τέλος του φθινοπώρου του 1993 – ανάμεσά τους και μια πυρκαγιά που έπληξε το Topanga Canyon βουτώντας στις πλαγιές των λόφων προς το Malibu, και άλλη μια που έπληξε το Eaton Canyon, διασχίζοντας την Altadena. Δύο μέρη, δηλαδή, που φλέγονται και πάλι αυτή την εβδομάδα.
Και όμως, χωρίς να αλλάξουν πολλά, πολλά άλλαξαν.
Αυτή την εβδομάδα οι πυρκαγιές επέστρεψαν στο Topanga Canyon και το Eaton Canyon, ξεχύθηκαν πάλι στο Malibu και την Altadena, αλλά σε μια κλίμακα αδιανόητη, δίχως προηγούμενο. Πέντε χιλιάδες κτίσματα κάηκαν σε κάθε μέρος – εκτεταμένες επαύλεις στις πλαγιές των λόφων, κοινές μονοκατοικίες και πολυκατοικίες. Τουλάχιστον 16 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, και οι πυρκαγιές μετά βίας έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Η κλιματική κρίση μεταμορφώνει την Καλιφόρνια, και αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο καίγεται αυτός ο τόπος που έχει συνηθίσει σε καταστροφικές πυργκαγιές. Όταν ο Davis έγραφε, το έκανε στον απόηχο μίας από τις 20 καταστροφικότερες πυρκαγιές στην ιστορία της Καλιφόρνια. Η Didion έγραφε στον απόηχο μιας από τρεις καταστροφικές πυρκαγιές. Αλλά αυτή ήταν οι λίστα των ρεκόρ πριν από τις πυρκαγιές αυτής της εβδομάδας που σίγουρα θα ενταχθούν στις λίστες.
Στις καταγραφές τους, εύκολα γίνεται σαφές πως η ψυχραιμία με την οποία αξιολογούσαν τις πυρκαγιές είχε να κάνει με την κανονικότητα που τις εντόπιζαν, σαν την αρχή μιας εκθετικής καμπύλης. Αλλά διαβάζοντάς τους πάλι σήμερα, εν μέσω μιας καταστροφικής κλιματικής αλλαγής, καταλαβαίνεις πώς αυτό που ήταν σχεδόν κανονικότητα έχει πλέον σταδιακά κλιμακωθεί ώστε να γίνει πρωτοφανές. Οι πυρκαγιές της Νότιας Καλιφόρνια ήταν καταστροφές με τις οποίες είχε μάθει κανείς να ζει. Μόνο που πλέον να είναι. Ο Davis ειδικότερα υπήρξε εξαιρετικά οξυδερκής ώστε να εντοπίσει τις δονήσεις που προμήνυαν αυτή την εξέλιξη.
Το δοκίμιο του Davis αφηγείται την γεωγραφία ενός φυσικού τοπίου επιρρεπούς σε περιοδικές αλλά σύντομες πυρκαγιές, το οποίο συμπληρώνεται βίαια από μια άλλη γεωγραφία: μια γεωγραφία που διαμορφώνεται από οικόπεδα, πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες, πυροσβέστες, γενναιόδωρα ασφάλιστρα και ατελείωτα αυτοκίνητα, που συνδέονται με πιο σπάνιες αλλά κατακλυσμιαίες πυρκαγιές. Έγραφε για έναν τεχνητό «οικοτόνο που εναλλάσσεται ανάμεσα σε θαμνόφυτα και προάστια» που «πολλαπλασιάζει τον φυσικό κίνδυνο πυρκαγιάς». Όπως παρατηρεί ο Davis αυτήβ η γεωγραφία συνδεόταν με μια κυβέρνηση που έκανε όλο και λιγότερα για να βοηθήσει τις φτωχότερες κοινωνικές ομάδες, καθώς – κατόπιν παράκλησης των ιδιοκτητών πολυτελών κατοικιών που ανησυχούσαν για τις περιουσίες τους – αγόραζε με δημόσιους πόρους, αστυνομικά ελικόπτερα και αεροπλάνα μεγάλου μεγέθους για να αντλούν νερό από τον ωκεανό ώστε να το ρίχνουν πάνω από τα φλεγόμενα σπίτια στις πλαγιές των λόφων.
Οι αγωνίες του Λος Άντζελες είναι συλλογικές αλλά οι χαρές του ιδιωτικοποιημένες. Ο Davis ήταν ο μεγάλος χρονογράφος τους. Οι πυρόπληκτες περιοχές του Malibu, σημείωνε, θα μπορούσαν να είχαν μετατραπεί σε δημόσιο πάρκο, αν ο Frederick Law Olmsted Jr είχε καταφέρει να υλοποιήσει αυτό που οραματιζόταν. Ο αρχιτέκτονας είχε προτείνει τη μετατροπή μεγάλου μέρους των βουνών της Σάντα Μόνικα σε δημόσια γη. Αντ’ αυτού, η περιοχή παρέμεινε ιδιωτικοποιημένη και απομονωμένη, μια παιδική χαρά για εργολάβους και ενώσεις ιδιοκτητών ακινήτων. Και κάθε νέο σπίτι που χτιζόταν όλο και ψηλότερα στις πλαγιές των λόφων κοινωνικοποιούσε περαιτέρω τους κινδύνους και ιδιωτικοποιούσε τα οφέλη της περιοχής. Το μόνο που δόθηκε στον ευρύτερο πληθυσμό σαν ψίχουλο – τυπικό για την περιοχή – ήταν η λεωφόρος Pacific Coast Highway, η οποία «έδωσε στους Angelenos την πρώτη τους θέα στην υπέροχη ακτή του Malibu». Όπως σημείωνε ο Davis, «εισήγαγε επίσης ένα νέο ισχυρό κίνητρο στο τοπίο – το αυτοκίνητο».
Το «Μια υπόθεση για τον λόγο που το Malibu αφέθηκε να καεί» παραμένει επίκαιρο καθώς οι πυρκαγιές δεν είναι ποτέ μεμονωμένα φαινόμενα στην περιοχή του Los Angeles. Εμφανίζονται σε διάφορες τοποθεσίες, υποδαυλίζονται από την πολύμηνη ξηρασία και τους πανταχού παρόντες ανέμους Santa Ana. Ενώνουν την περιοχή, τους πλούσιους και τους φτωχούς, τα τροχόσπιτα και τις βίλες στις πλαγιές των λόφων, τις κοινότητες στην ενδοχώρα και την ακτή. Όπου κι αν εμφανίζονται, πλήττουν τον χαρακτηριστικό τύπο κτιρίου – την μονοκατοικία. Στο βιβλίο του «Πόλη από Χαλαζία», ο Davis κατέγραψε την άνοδο και τη συχνά οργισμένη υπεράσπιση αυτού της μονοκατοικίας ενάντια στις πολυκατοικίες και την «προαστιακή απορρύθμιση».
Οι φωτιές ισοπεδώνουν ολοκληρωτικά, αλλά επίσης διαιρούν. Την εβδομάδα του 1993 κατά την οποία κάηκαν τα φαράγγια Topanga και Eaton Canyons, κάηκε και μια μεγάλη, πυκνοκατοικημένη πολυκατοικία στο Westlake, σκοτώνοντας 10 άτομα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το δοκίμιό του συνδέει το Malibu – «πρωτεύουσα των πυρκαγιών της Βόρειας Αμερικής και, ενδεχομένως, του κόσμου», όπως παρατηρεί ο Davis – με το Westlake, το οποίο ηγήθηκε της υπόλοιπης Αμερικής όσον αφορά την «αστική συχνότητα πυρκαγιών». Στο δοκίμιό του με τίτλο Νεκρές Πόλεις: Μια Φυσική Ιστορία (Dead Cities: A Natural History), ο Davis επισημαίνει τον ρόλο των εμπρησμών στην αναδιαμόρφωση των αστικών κέντρων στην ανατολική πλευρά των ΗΠΑ. Αλλά το Λος Άντζελες δεν χρειαζόταν εμπρηστές. Είχε χαλαρούς πυροσβεστικούς κώδικες, ενώσεις ιδιοκτητών κατοικίας που ήταν θεμελιακά εχθρικές απέναντι στην κατασκευή πολυκατοικιών και απέναντι σε όσους ζούσαν σε διαμερίσματα – και τους ανέμους της Santa Ana.
Ο Davis αντιπαραβάλλει τη συνεχή ικανότητα του Malibu να εκπλήσσεται από τις συχνές πυρκαγιές που ξεχύνονται στο φαράγγι Topanga με την αδιαφορία με την οποία υποδεχόταν τις συχνά πολύ πιο θανατηφόρες πυρκαγιές σε πολυκατοικίες. Πού κατανέμει τους πόρους το Λος Άντζελες; Ποιων η ζωή εκτιμάται; Για τον Davis, οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα φωτίζονται ακόμη εντονότερα από τις φλόγες των πυρκαγιών.
Αυτή την εβδομάδα, σχεδόν 800 πυροσβέστες, περικυκλωμένοι δίνουν μάχη με τις φονικές φλόγες για ένα ημερομίσθιο που κυμαίνεται από 5,80 έως 10,24 δολάρια (συν 1 δολάριο για τα επείγοντα ενεργά περιστατικά). Και όλα αυτά ενώ οι δισεκατομμυριούχοι ζητούν οργισμένα να μάθουν με αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γιατί κόπηκε η παροχή του νερού τους και πού πηγαίνουν οι φόροι τους. Οι ιδιωτικοί πυροσβέστες προστατεύουν τα σπίτια των πελατών τους χρησιμοποιώντας δημόσιους κρουνούς, ενώ οι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες τους προσφέρουν επιπλέον υπηρεσίες.
Ο Davis επεσήμανε αυτές τις εξελίξεις πριν από δεκαετίες. Ίσως αυτό είναι το πιο τρομακτικό συμπέρασμα από την πυρκαγιά που ξέσπασε αυτή την εβδομάδα: πως αυτά τα τραύματα είναι μεν εποχιακά όπως και πριν, αλλά είναι πολύ βαθύτερα. Αυτή η αίσθηση κανονικότητας εν μέσω μιας Αποκάλυψης διατρέχει ένα μεγάλο μέρος των γραπτών του Davis για το Λος Άντζελες. Και το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι τίποτα απ’ όλα αυτά δεν ήταν προκαθορισμένο να συμβεί, ότι όλα θα μπορούσαν να είχαν γίνει διαφορετικά. Από αυτή την άποψη, όλοι μας γινόμαστε ή οδεύουμε προς το να γίνουμε Angelenos.
Η Didion στο δοκίμιό της για τη Santa Anas αναφέρει πως «ο καιρός του Λος Άντζελες είναι ο καιρός της καταστροφής, της αποκάλυψης». Αν αυτή η φράση διαβαστεί με την αποστασιοποιημένη ψυχραιμία πατρικίου που χαρακτηρίζει τη Didion, ακούγεται σχεδόν σεμνή. Σύμφωνα με αυτή τη φράση ο καιρός είναι αποκαλυπτικός ναι, αλλά τελικά είναι απλώς ο καιρός. Στην εποχή της επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής, δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια μιας τέτοιας αποστασιοποίησης. Γιατί φυσικά δεν είναι πλέον μόνο το Malibu που καίγεται. Και δεν είναι πλέον μόνο η εποχή των πυρκαγιών που φοβόμαστε.
Ο συγγραφέας Thomas Mann παραπονιόταν τον Οκτώβριο του 1942, στο ημερολόγιό του για την «αποπνικτική ζέστη». Από τον κήπο έξω από το σπίτι του στο Pacific Palisades διάβαζε τις ειδήσεις για τον μακρινό πόλεμο και έγραφε τις σκέψεις του για «μια καταστροφική πυρκαγιά στα κοντινά φαράγγια». Δύο καταστροφές στις οποίες ένας άνθρωπος που στεκόταν με ασφάλεια στο γκαζόν του στο Pacific Palisades ήταν αποστασιοποιημένος θεατής. Αυτή την εβδομάδα, η πυρκαγιά στο Palisades έφερε τις φλόγες σχεδόν μέχρι τον κήπο του Mann. Τι κάνουμε με μια περιοχή που εδώ και καιρό επιμένει να εμφανίζει την αποκάλυψη που ελλοχεύει στην καθημερινότητά της; Τι κάνουμε τώρα που η αποκάλυψη κανονικοποιείται σε παγκόσμια κλίμακα;