Στην Συρία ήταν κοινωνικός λειτουργός. Προσπαθούσε να βρει λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στο σχολείο. Οι ρίζες του βαστούν από τα Golan Heights[i], αλλά ζούσε στην πρωτεύουσα της Συρίας, τη Δαμασκό. Την εγκατέλειψε γιατί πια δεν υπάρχει καμία ελπίδα. «Τουλάχιστον όχι για τα επόμενα δέκα χρόνια», όπως μου λέει.
Συναντηθήκαμε στο κατάστρωμα ενός καφέ στο κέντρο της Θεσσαλονίκης λίγο πριν ξεκινήσει μια αφήγηση σημαντική που δείχνει αμαρτίες άφατες που όλοι ξέρουν αλλά κανείς δεν ομολογεί. Δεν έχει χρωματισμούς και σκαμπανεβάσματα στη φωνή του. Έχει μια αυστηρή προσήλωση στα γεγονότα. Η αφήγησή του είναι αφήγηση παρατηρητή. Ενός τρίτου. Και όμως είναι το πρώτο πρόσωπο, βρίσκεται στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Η κατάσταση στην Συρία
Ζω στην Δαμασκό. Η περιφερειακή ζώνη γύρω από τη Δαμασκό καταλαμβάνεται από αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Αν πας νότια της Δαμασκού άλλες πόλεις και περιοχές βρίσκονται υπό το καθεστώς ενώ άλλες υπό την κατοχή της αντιπολίτευσης. Μπορεί ακόμα και σε μια απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων να έχεις περιοχές υπό διαφορετικό καθεστώς. Ανατολικά της Δαμασκού σχεδόν όλη η περιοχή κατέχεται από την αντιπολίτευση. Ονομάζουμε αυτή την περιοχή Αl Ghutah. Al Ghutah σημαίνει πράσινη περιοχή, όαση. Είναι ένας ευλογημένος τόπος. Όλη η περιοχή ανήκει στην αντιπολίτευση, που εκεί είναι πανίσχυρη. Δυτικά, στα σύνορα με τον Λίβανο και κατά μήκος της εθνικής οδού την μεγαλύτερη ισχύ την έχει το καθεστώς. Υπάρχουν μερικά χωριά βορειοδυτικά που είναι με την αντιπολίτευση, όπως για παράδειγμα η πόλη AlZabadani. Βόρεια της Δαμασκού μέχρι το Homs και το Allepo η περιοχή και ο αυτοκινητόδρομος ανήκει στο καθεστώς. Από το Homs και προς την κατεύθυνση της Μεσογείου η περιοχή ανήκει στο καθεστώς μέχρι και τις πόλεις Tartus και τη Latakia. Αλλά μετά το Homs ξεκινούν κάποιες περιοχές που άλλες είναι με το καθεστώς και άλλες με την αντιπολίτευση. Μέχρι τη Hamah, που ακολουθεί την πόλη του Homs συμβαίνει αυτό. Η Hamah ανήκει στο καθεστώς αλλά βορειότερα αυτής όλη η περιοχή τάσσεται με την αντιπολίτευση. Υπάρχει για παράδειγμα η πόλη Idlib που ανήκει στο καθεστώς αλλά η επαρχία που την περιστοιχίζει ελέγχεται από την αντιπολίτευση. Και υπάρχουν πόλεις που είναι χωρισμένες στα δυο. Οι μισές υπό το καθεστώς και οι μισές υπό το νόμο της αντιπολίτευσης. Όσοι βρίσκονται στις πόλεις που ελέγχονται από την αντιπολίτευση υπακούουν σε άλλους νόμους και κανόνες. Στην Συρία υπάρχουν πια δυο συστήματα, δυο οντότητες.
Οι επαναστάτες
Στην Συρία υπάρχουν διαφορετικές θρησκείες. Έχουμε τους Σουνίτες και τους Αλαουίτες. Οι περισσότεροι της αντιπολίτευσης είναι Σουνίτες. Έχουμε 12-15% Αλαουίτες οι οποίοι και ελέγχουν την χώρα. Όλες οι καίριες θέσεις, οι πολιτικοί, οι ελεγκτές, οι μυστικές υπηρεσίες είναι αλαουίτες και ελέγχουν ολόκληρη τη χώρα. Οι άνθρωποι αμφισβήτησαν αυτό το καθεστώς.
Η χώρα αποτελείται κυρίως από Σουνίτες. Και αφού ο στρατός είναι υποχρεωτικός αποτελείται και αυτός στα χαμηλά σώματα από Σουνίτες . Έτσι οι στρατιώτες Σουνίτες δεν μπορούσαν να δέχονται εντολές από ένα καθεστώς Αλαουιτών και να σκοτώνουν ομοθρήσκους τους.[ii] Όλοι οι ισχυροί άντρες, οι επιχειρηματίες, οι πολιτικοί, ο Ασαντ, είναι Αλαουίτες. [iii]Οι επιχειρηματίες είναι Αλαουίτες και έχουν την εύνοια του Ασαντ και μπορούν να εισάγουν και να εξάγουν από τα χώρα με πολύ ευνοϊκούς όρους. Οι άνθρωποι αγανάκτησαν με αυτά τα πλεονεκτήματα που απολάμβανε ένα μικρό κομμάτι του πληθυσμού που ήλεγχε τα πάντα και δε νοιαζόταν για τον κόσμο.
Όσοι είναι ενάντια στο καθεστώς ονομάζονται αντιπολίτευση. Αλλά υπάρχουν φυσικά φιλελεύθεροι και ισλαμιστές μέσα σε αυτή την αντιπολίτευση. Η περιοχή που είναι υπό καθεστώς ισλαμικής κυριαρχίας, υπό το καθεστώς του ISIS[iv], έχει πάρα πολύ συντηρητικούς νόμους. Η εκπαίδευση και οι γυναίκες ορίζονται από τη Σαρία. Το κέντρο του ισλαμιστικού καθεστώτος είναι η Raqqa[v]. Όλη εκείνη η περιοχή ανήκει στην αντιπολίτευση και φυσικά στο Jabhat. Οι περισσότεροι μαχητές του ISIS δεν είναι Σύριοι. Ήρθαν από άλλες χώρες για να πολεμήσουν με τους Σύριους ενάντια στο καθεστώς. Αλλά είναι πολύ καλά οργανωμένοι και έχουν πολύ καλό εξοπλισμό. Πολεμούν παθιασμένα. Η ισχύς τους οφείλεται στην πίστη τους ότι αυτό που κάνουν το κάνουν για το Ισλαμ. Παλεύουν γι’ αυτό.
Αλλά υπάρχουν και άλλα κομμάτια που πολεμούν για περισσότερη ελευθερία και ισότητα, περισσότερη δημοκρατία ενάντια στην μονοκρατορία του ενός κόμματος και του ενός προσώπου. Πολεμούν για να γίνει η Συρία μια δημοκρατική χώρα, για να έχουν δικαίωμα να μιλούν, να γράφουν, να μπορούν να επισημαίνουν λάθη και αδικίες του καθεστώτος και της κυβέρνησης.
Όπου υπάρχει ISIS δεν υπάρχει άλλη αντιπολίτευση. Και όπου το φιλελεύθερο κομμάτι έχει επιλέξει να πολεμήσει μόνο του βρίσκεται σε εντελώς αυτόνομες περιοχές από το ISIS, όπως τα Golan Heights και την Daraa[vi]. Αυτό το φιλελεύθερο κομμάτι ονομάζεται «Ελεύθερος Στρατός» («Free Army»). Δεν λειτουργεί με τον ισλαμικό νόμο της Σαρία. Αποτελείται κυρίως από αξιωματούχους και στρατιώτες που υπηρετούσαν στον συριακό στρατό αλλά εγκατέλειψαν τη θέση τους επειδή δεν ήθελαν να σκοτώνουν Σύριους πολίτες. Ήθελαν να φύγουν επειδή πίστευαν ότι σκότωναν άσκοπα και αναίτια συμπολίτες τους. Αν όμως σου δοθεί εντολή να πυροβολήσεις και δεν το κάνεις χάθηκες.
Δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Αν έμεναν έπρεπε να πυροβολήσουν, να σκοτώσουν. Αν έφευγαν έπρεπε να περάσουν στην αντίπαλη μεριά. Καθώς αποχωρούσαν από τις στρατιωτικές γραμμές του καθεστώτος δεν μπορούσαν πια να μείνουν στις πόλεις που βρίσκονταν υπό τον έλεγχό του. Και έτσι περνούσαν αναγκαστικά στις γραμμές της αντιπολίτευσης. Δεν έβρισκαν επαρκείς απαντήσεις όταν ρωτούσαν γιατί. Έτσι δημιούργησαν τον «Ελεύθερο στρατό» που αρχικά υποστηριζόταν από τη Δύση: τη Γαλλία, τις Η.Π.Α αλλά και το Κατάρ.
Αντίθετα κανείς δε γνωρίζει πραγματικά ποιος στηρίζει το ISIS. Όλοι διακηρύττουν την αντιπάθειά τους προς αυτό. Τα ΜΜΕ στη Σαουδική Αραβία μιλούν εναντίον του. Αλλά κάποιοι λένε πως στηρίζεται κυρίως από τον Κόλπο – τη Σαουδική Αραβία – και ενδεχομένως την Τουρκία, χωρίς καμιά επίσημη ομολογία. Έχουν όπλα και δυσεύρετο εξοπλισμό. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος τους υποστηρίζει. Δεν θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στον πόλεμο με άλλον τρόπο. Κάποιες χώρες δεν θέλουν να μπουν σε αυτό το παιχνίδι όπως τα Εμιράτα ή την Αίγυπτο και την Τυνησία. Η Τουρκία υποστηρίζει την αντιπολίτευση. Αλλά και χώρες όπως η Λιβύη ή το Αμμάν έχουν τα δικά τους προβλήματα και δεν θέλουν να έχουν ενεργό συμμετοχή σε μια εξωτερική διένεξη.
Μια μερίδα της αντιπολίτευσης πολεμά για την ελευθερία. Αλλά τώρα έχει αποδυναμωθεί γιατί η βοήθεια από το εξωτερικό έχει μειωθεί. Δεν ξέρω γιατί. Σκεφτόμαστε πώς ίσως πια η Δύση δεν θέλει να βοηθήσει να βρεθεί μια λύση για τη Συρία. Ίσως έχουν κάτι στο νου τους. Ίσως να διασπάσουν τη Συρία, να τη διαιρέσουν σε πολλά μέρη. Υπάρχουν μεγάλα προβλήματα μεταξύ του Ιράν και της Αμερικής. Και το καθεστώς μας υποστηρίζεται από το Ιράν και τη Ρωσία και την Κίνα. Ίσως θέλουν απλά να χρησιμοποιήσουν τη Συρία ως μοχλό πίεσης ενάντια στο Ιράν και τη Ρωσία. Ίσως με τον τρόπο που εξελίχθηκε η κατάσταση στην Συρία είναι καλλίτερα γι’ αυτούς να τη κρατήσουν απλά ως μοχλό πίεσης στο Ιράν. Διότι το Ιράν ξοδεύει τεράστια ποσά χρημάτων για να ενισχύσει το καθεστώς.
Στην αρχή υπήρχε μια υποστήριξη των διαδηλωτών από τη Δύση εναντίων του καθεστώτος. Ακόμα υπάρχουν κάποιες κατακραυγές για τη βία του καθεστώτος, αλλά πια βλέπουμε πως δεν υπάρχουν δραστικές πράξεις για να αλλάξει η κατάσταση. Μόνο λόγια. Θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τον ελεύθερο στρατό, τη στιγμή που οι διαδηλωτές ήταν Σύριοι και όχι έξω από την Συρία (ISIS). Αν υπήρχε έμπρακτη υποστήριξη σε αυτούς τους ανθρώπους σε όπλα και εξοπλισμό, εξ αρχής τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά και η κρίση θα είχε τελειώσει από νωρίς. Αλλά η κατάσταση εξελίχθηκε διαφορετικά. Αυτό που έγινε είναι ότι έπειτα από την αρχική αντίσταση οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι δεν υπήρχε τέλος σε αυτή τη μάχη. Έπειτα άρχισαν να έρχονται άνθρωποι έξω από τη Συρία (ISIS) καλά οργανωμένοι, καλά εξοπλισμένοι, υποστηριζόμενοι από δυνάμεις και κέντρα άγνωστα. Οι άνθρωποι και ο ελεύθερος στρατός άρχισαν να πηγαίνουν με το μέρος τους βλέποντας την οργάνωση και την κατοχή χρημάτων και όπλων. Το ISIS είχε λεφτά και όπλα και κυρίως νοιαζόταν. Αυτός είναι ο λόγος που μιλάνε σήμερα για το ISIS. Γιατί είναι η μόνη δυνατή δύναμη. Είναι μια δύναμη που στερεί εδάφη από το καθεστώς.
Το ISIS θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι χειρότερο από το καθεστώς. Αλλά για μερικούς ανθρώπους είναι πια η μόνη επιλογή. Διότι δεν υπάρχει επιστροφή. Αν ήσουν μέρος στην αντιπολίτευση δεν μπορείς να επιστρέψεις. Η επιστροφή σημαίνει θάνατος. Θα πολεμήσουν μέχρι το τέλος. Και νομίζω ότι το ISIS υποστηρίζεται από κάποιες χώρες επειδή θέλουν να κάνουν ένα είδος αντιπερισπασμού. Το ISIS είναι ένας λόγος, μια αιτία για να μην υποστηριχθεί η αντιπολίτευση. Ένα θρησκόληπτο ισλαμιστικό κίνημα είναι κίνδυνος. Φοβούνται λοιπόν να δώσουν όπλα στην αντιπολίτευση γιατί φοβούνται ότι τα όπλα θα καταλήξουν στους ισλαμιστές. Έτσι νομίζουμε ότι η Αμερική επέτρεψε τη δημιουργία του προβλήματος αυτού για να έχει μια πρόφαση, μια απάντηση: «Αν σας δώσουμε τα όπλα, θα πέσουνε στους λάθος ανθρώπους». Και ίσως αυτός είναι ο λόγος ύπαρξης του ISIS.
Η κατάσταση είναι πολύ περίπλοκη. Κάθε κράτος και κάθε δύναμη προσπαθεί να υποστηρίξει μια ομάδα για να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα. Και αυτό είναι το πρόβλημα. Κάθε χώρα θέλει να έχει λόγο μέσα στη Συρία. Θέλει να έχει μια θέση στη Συρία μετά τον πόλεμο. Οι άνθρωποι στη Συρία θέλουν πια αυτή η κατάσταση να τελειώσει. Έχουν καταστραφεί και εξαντληθεί. Όποιος και αν είναι ο νικητής θέλουν απλά ένα τέλος.
Η αρχή της σύγκρουσης
Η αρχή έγινε μετά τα γεγονότα στην Τυνησία και την Αίγυπτο. Έτσι και στην Συρία άρχισαν να μιλούν και να διατυπώνουν τις γνώμες τους. Είδαν ότι αυτό που συνέβη στην Τυνησία ήταν κάτι καλό και πίστεψαν ότι κάτι παρόμοιο μπορεί να γίνει και στην Συρία. Όλα τα μέσα συζητούσαν για την κατάσταση εκεί. Η έκρηξη έγινε στην Daraa. Κάποια παιδιά με σπρέυ έγραψαν στους τοίχους συνθήματα όπως «Ελευθερία» ή «Κάτω το καθεστώς». Ήταν συνθήματα που είδαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αντίδραση της αστυνομίας στην δράση αυτή ήταν πολύ βίαιη. Ζήτησαν τα ονόματα αυτών που έγραψαν στους τοίχους και τους οδήγησαν στην φυλακή. Δεκατρία και δεκατέσσερα χρονών παιδιά φυλακίστηκαν. Οι γονείς ζήτησαν την αποφυλάκιση των παιδιών τους και η αστυνομία αρνήθηκε. Μερικά από τα παιδιά είχαν βασανιστεί πολύ άσχημα. Σε κάποια είχαν βγάλει τα νύχια.
Η Darra είναι μια πόλη με πολύ μεγάλες οικογένειες. Με πολυπληθείς και ισχυρές φυλές. Όλοι γνωρίζονται με όλους. Έτσι σημαντικοί άνθρωποι των οικογενειών τους μίλησαν στην αστυνομία για την απελευθέρωση των παιδιών. Αλλά αυτοί ήταν ανένδοτοι. Έτσι οι άνθρωποι ξεκίνησαν μια διαδήλωση στην πλατεία. Η διαδήλωση ήταν ενάντια στην αστυνομία που δεν απελευθέρωνε τα παιδιά τους, όχι ενάντια στο καθεστώς. Και μετά από μια εβδομάδα συνεχούς παρουσίας στην πλατεία το καθεστώς έστειλε στρατεύματα για να την καταστείλουν. Αλλά δεν μπόρεσαν. Οι διαδηλωτές έμειναν στην πλατεία. Έτσι το καθεστώς τοποθέτησε ελεύθερους σκοπευτές και σκότωσε κάποιους από τους διαδηλωτές. Πίστεψαν ότι κάνοντας κάτι τέτοιο θα μπορούσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο διαλύοντας το πλήθος, επιβάλλοντας τον φόβο. Αλλά οι διαδηλωτές μετά από τα γεγονότα στην Τυνησία και την Αίγυπτο πίστεψαν ότι είχαν την δύναμη να αλλάξουν το status quo. Η διαδήλωση μεγάλωσε. Περισσότεροι άνθρωποι ήρθαν στην πλατεία από άλλα χωριά και πόλεις. Τράβηξαν φωτογραφίες και ντοκουμέντα από σκοτωμένους και τραυματισμένους και τα έστειλαν και σε άλλους ανθρώπους για να δουν τι συμβαίνει εκεί. Όταν αυτοί είδαν τι συνέβη αντέδρασαν, εξαγριώθηκαν και βγήκαν και αυτοί στους δρόμους.
Το καθεστώς αντέδρασε. Πριν βγουν οι άνθρωποι στον δρόμο τοποθετούσε στα σημεία αστυνομικές δυνάμεις και προσπαθούσε να ελέγξει τις περιοχές. Πριν ξεκινήσουν οι διαδηλώσεις σκότωνε κάποιους πολίτες, έναν – δυο. Σε διαδηλώσεις διακοσίων και τριακοσίων ατόμων έστελνε τη μυστική αστυνομία να κάνει κάποιες δολοφονίες ώστε οι υπόλοιποι να φοβηθούν. Αυτό είχε επιτυχία σε κάποιες περιοχές. Σε άλλες όχι, γιατί οι άνθρωποι δεν νοιάζονταν για τη ζωή και το θάνατό τους. Και εκεί οι διαδηλώσεις γίνονταν όλο και μεγαλύτερες.
Μα σε έξι μήνες οι άνθρωποι εξουθενώθηκαν. Οι περισσότεροι από αυτούς έχασαν συγγενικά πρόσωπα και φίλους. Πολλοί ήθελαν να σταματήσουν γιατί δεν πίστευαν πως μπορούσαν να κερδίσουν. Το καθεστώς συλλάμβανε αυθαίρετα και φυλάκιζε κάποιους από αυτούς. Τους βασάνιζε. Πολύ από αυτούς πέθαναν εντός ολίγων μηνών λόγω των βασανιστηρίων . Ένας από αυτούς ήταν θείος μου. Μετά από έναν χρόνο κράτησης στην φυλακή κάλεσαν την γυναίκα του στο νοσοκομείο. Δεν της έδειξαν το σώμα του. Δεν γνωρίζουμε πού το είχαν. Την έδωσαν μόνο την ταυτότητά του με τον αριθμό του. Και της είπαν ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή. Για όλους λένε το ίδιο. Για τον ξάδερφό μου είπαν το ίδιο. Και αυτόν τον πήραν από το δρόμο και μετά από μερικούς μήνες κράτησης κάλεσαν στο στρατιωτικό νοσοκομείο την οικογένειά του και της έδωσαν την ταυτότητά του. Είπαν πως πέθανε από καρδιακή προσβολή. Αυτό συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους που πέθαναν στην φυλακή – ενδεχομένως επειδή όλα τα σημάδια βασανισμού θα ήταν εμφανή. Παίρνουν μόνο την ταυτότητά του και γνωρίζουν ότι πέθανε.
Mιλούν για περίπου 200.000 θανάτους[vii]. Αλλά πιστεύουμε πως είναι περισσότεροι. Πάρα πολλοί άνθρωποι αγνοούνται. Για πολλούς δεν ξέρουμε αν είναι ή όχι στη φυλακή, αν είναι ζωντανοί ή όχι. Δεν ξέρουμε που είναι. Μπορεί να είναι στη φυλακή ή να έχουν πεθάνει. Αυτός ο αριθμός δεν είναι πραγματικός.
Λένε ότι κάθε μήνα 100.000 φεύγουν από τις πόλεις τους και μετακινούνται. Μετά από τέσσερα χρόνια λένε ότι περίπου 4.000.000 άνθρωποι βρίσκονται έξω από τη Συρία.[viii] Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο στον Λίβανο και περισσότεροι από ενάμισι εκατομμύριο στην Τουρκία. Αυτοί είναι οι αριθμοί των Ηνωμένων Εθνών αλλά υπάρχουν άνθρωποι όπως εγώ που δεν είμαστε εντός αυτών των στατιστικών. Εμείς δεν είμαστε καταγεγραμμένοι σε αυτές τις στατιστικές. Τα Ηνωμένη Έθνη έχουν του αριθμούς μόνο των καταγεγραμμένων. Επίσης νομίζω ότι η εσωτερική μετανάστευση από πόλη σε πόλη είναι 7.000.000 άνθρωποι. Άνθρωποι έπρεπε να μεταναστεύσουν για να είναι ασφαλείς. Άλλοι πηγαίνουν στην Latakia, άλλοι στη Δαμασκό. Άλλοι πηγαίνουν στον Λίβανο ή την Τουρκία. Η Δαμασκός είναι πιο ασφαλής. Είναι η πρωτεύουσα και το καθεστώς την προστατεύει καλά. Αν την χάσει χάθηκαν όλα. Έτσι ελέγχεται καλά. Αλλά η Δαμασκός χωρίζεται στο κέντρο και την περιφέρεια.
Γιατί έφυγα
Το πρώτο χρόνο πίστεψα και ήλπισα ότι όλα σύντομα θα τελείωναν. Όπως έγινε και με την Αίγυπτο. Ότι σε ένα – δυο μήνες το καθεστώς θα υποχωρούσε, θα τελειώναμε και θα μπορούσαμε να έχουμε μια καινούρια κυβέρνηση. Αλλά η αντίδραση του καθεστώτος ήταν σκληρή. Χρησιμοποίησε όπλα και σκότωσε πολλούς. Αυτό συνεχίστηκε για έξι μήνες. Οι άνθρωποι έβγαιναν να διαδηλώσουν και η κυβέρνηση τους εξόντωνε. Έπειτα από έξι μήνες κουραστήκαμε. Καταλάβαμε ότι οι διαδηλώσεις δεν έφερναν καρπούς.
Είχα τη δυνατότητα να φύγω νωρίτερα. Τον πρώτο χρόνο. Αλλά αποφάσισα να μην το κάνω γιατί ήλπιζα ότι ίσως η κρίση τελειώσει σύντομα. Και περίμενα. Τη βελτίωση. Πίστευα ότι τα πράγματα θα βελτιώνονταν. Για μένα ήταν δύσκολο. Η ζωή μου ήταν εκεί, η δουλειά μου. Ήταν δύσκολο να φύγω. Περίμενα έναν χρόνο, δύο, τρία. Αλλά πριν λίγους μήνες, μετά τις εκλογές – που διεξήχθησαν μόνο στις υπό το καθεστώς πόλεις – εκλέχθηκε ξανά και πανηγυρικά ο Ασαντ. Υπήρχαν ακόμα τρεις υποψήφιοι αλλά όλοι ήταν προφανώς επιλεγμένοι από το καθεστώς. Ήταν ένα στημένο παιχνίδι. Δεν υπήρχε πραγματική επιλογή.
Οι Σύριοι δεν έχουν λόγο, δεν αποφασίζουν για τη ζωή τους, δεν μπορούν να μιλήσουν, δεν έχουν ελευθερία να μιλήσουν για τα λάθη ή τις αδικίες του καθεστώτος. Η οικονομία ελέγχεται από μια οικογένεια που ζητά άπληστα όλο και περισσότερα. Και οι άνθρωποι γίνονται όλο και φτωχότεροι.
Λοιπόν αποφάσισα και εγώ να φύγω. Γιατί νομίζω πώς δεν υπάρχει μέλλον για τη Συρία. Νομίζω πως η κατάσταση θα παραμείνει ίδια τουλάχιστον για τα επόμενα δέκα χρόνια. Η κατάσταση είναι πολύ περίπλοκη. Το καθεστώς παραμένει, το ISIS ενισχύεται, άνθρωποι συρρέουν συνεχώς από χώρες έξω από τη Συρία για να πολεμήσουν. Πώς μπορεί να βρεθεί λύση σε αυτό το χάος; Αν κοιτάξεις το Ιράκ θα δεις πως δεν είχαν τόσο σοβαρά προβλήματα όπως τα δικά μας. Και όμως από το 2003 και έπειτα η κατάσταση εκεί παραμένει το ίδιο άσχημη. Και τελευταία μάλιστα υποτροπιάζει. Η Συρία έχει πιο σοβαρά προβλήματα από το Ιράκ και νομίζω ότι θα πάρει πολύ καιρό για να λυθούν. Υπάρχει η μάχη μεταξύ Αλαουιτών και Σουνιτών. Δεν είναι εύκολο να βρεθεί λύση. Και όχι μόνο στη Συρία αλλά και στο Λίβανο και στο Ιραν με τις μεγάλες πλειοψηφίες Σιιτών.
Γι΄ αυτό έφυγα από τη Συρία. Γιατί δεν υπήρχε μέλλον και ελπίδα. Και δεν μπορούσα να αλλάξω τίποτα. Γιατί πια δεν μπορείς να κάνεις τίποτα εκεί. Η ζωή έχει γίνει πολύ επικίνδυνη. Μπορείς ανα πάσα στιγμή να σκοτωθείς, μπορείς ανα πάσα στιγμή να φυλακιστείς για οποιονδήποτε λόγο. Είναι πολύ εύκολο. Αν κάποιος μιλήσει εναντίον σου – ακόμα και αν δεν είναι σίγουροι αν είναι ψέμα ή αλήθεια – θα σε φυλακίσουν.
Η αντιπολίτευση πετά ρουκέτες εναντίων κυβερνητικών κτηρίων. Τις περισσότερες φορές αποτυγχάνει και αθώοι άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους μάταια. Πολλές φορές μια ρουκέτα μπορεί να πέσει και διακόσια μέτρα πιο μακριά από τον στόχο της και θύματα να είναι αθώοι άνθρωποι σε δρόμο ή κτήρια. Έχω γίνει μάρτυρας σε δυο τέτοια περιστατικά. Μια τέτοια ρουκέτα έσκασε μια φορά τριάντα μέτρα μακριά μου. Άνθρωποι χάσανε τα χέρια τους, τα πόδια τους. Θραύσματα σιδήρου πετάγονται δεκάδες μέτρα μακριά και καρφώνονται σε ανθρώπους. Έτσι αποφάσισα να φύγω για ένα καλλίτερο μέλλον . Αυτός είναι ο λόγος που μετά από τέσσερα χρόνια είπα αρκετά, δεν θέλω να ζω έτσι. Γιατί δεν υπάρχει ελπίδα και δεν θα υπάρχει για τα επόμενα χρόνια. Άφησα τα πάντα.
Η απόφαση
Πήρα την απόφαση ενώ ήμουν στην Τουρκία. Βρισκόμουν σε ένα ταξίδι, επισκέφτηκα έναν φίλο στην Τουρκία και έμαθα πως ο Λίβανος άρχισε να κλείνει τα σύνορά του. Επέλεγαν πια ποιος θα περάσει τα σύνορά τους. Η μόνη πύλη διαφυγής άρχισε να απομακρύνεται.
Οι πύλες προς την Τουρκία αφορούν μόνο την αντιπολίτευση, οι πύλες προς το Ιράκ είναι επικίνδυνες. Και από τη μεριά της Ιορδανίας δεν επιτρέπεται σε Σύριους να περάσουν τα σύνορά της. Η μόνη ασφαλής διέξοδος ήταν προς τον Λίβανο που άρχισε πια να περιορίζει την πρόσβαση.
Αν έχεις εισιτήριο είναι πιθανό να μπεις. Αλλά ακόμα και έτσι είναι πολύ πιθανό πια να σε στείλουν πίσω. Δεν είναι καθόλου εγγυημένο. Δεν θέλουν άλλους Σύριους. Έχουν φτάσει πια να έχουν ένα εκατομμύριο από μας και αυτοί είναι τέσσερα εκατομμύρια. Κάποιοι από αυτούς χάνουν τις δουλειές τους, δημιουργούνται προβλήματα, οικονομικά και άλλα και αντιδράσεις. Η κυβέρνηση τους δεν νομοθετεί την απαγόρευση αλλά στην πραγματικότητα η απαγόρευση ισχύει. Δεν μπορούν να πουν ότι θα κλείσουν τα σύνορα αλλά σταδιακά το κάνουν. Και έτσι πολλοί άνθρωποι στη Συρία έχουν αρχίσει να τρομοκρατούνται και να φοβούνται για τη στιγμή που θα κλείσουν και επίσημα τα σύνορα και θέλουν να φύγουν. Φοβούνται ότι θα εγκλωβιστούν και ότι θα μπορούν να διαφύγουν μόνο μέσα από τα βουνά, από περάσματα πολύ επικίνδυνα.
Ο Λίβανος άλλαξε τη στρατηγική του προς αυτή την κατεύθυνση τους τελευταίους δυο μήνες. Εγώ βρισκόμουν στην Τουρκία. Ένας φίλος μου με ειδοποίησε και έπειτα το επιβεβαίωσα και από άλλες πηγές. Και φοβήθηκα πως αν επιστρέψω στην Συρία και αν η κατάσταση χειροτερέψει στην Δαμασκό και στη Συρία δεν θα μπορώ να είμαι στην χώρα. Η ιδέα από καιρό κρυβόταν και ωρίμαζε μέσα μου, αλλά περίμενα ίσως τη σωστή στιγμή. Και αυτή η είδηση ήταν η αφορμή. Όταν έμαθα για τα σύνορα του Λιβάνου είπα : «Ήρθε η ώρα».
Η διαφυγή
Ήξερα ήδη πώς πολλοί έρχονται στην Τουρκία για να περάσουν απέναντι στην Ευρώπη με βάρκες. Ρώτησα κάποιους φίλους Σύριους και μου εξήγησαν πώς πρέπει να πάω στην πόλη «Izmir» («Σμύρνη») και μου έδωσαν τον τηλεφωνικό αριθμό ενός προσώπου, μέσω του οποίου κατάφεραν να φύγουν και άλλοι φίλοι. Τηλεφώνησα και δήλωσα πως θέλω να έρθω στην Ελλάδα. Συζητήσαμε για το κόστος και τις λεπτομέρειες του ταξιδιού. Το σκάφος ήταν φουσκωτό. Το κόστος ήταν 1200 ευρώ.
Συνήθως το σκάφος οδηγείται στα κοντινότερα από το «Izmir» ελληνικά νησιά, όπως η Σάμος, η Χίος, η Μυτιλήνη, το Φαρμακονήσι, το Αγαθονήσι. Βόρεια ή νότια του Izmir. Το κέντρο είναι το Izmir. Εκεί συρρέουν οι άνθρωποι που θέλουν να περάσουν στην Ευρώπη. Λένε ότι κάποια νησιά είναι πιο δυσπρόσιτα επειδή η ελληνική αστυνομία έχει ισχυρές δυνάμεις στα σύνορα.
Δεν είναι δύσκολο να βρεις κάποιον. Είναι πολύ εύκολο. Και μπορούμε να συζητήσουμε για την τιμή, το νησί που θέλουμε να αποβιβαστούμε κ.α. Αφού συμφωνήσουμε με τον μεταφορέα τοποθετούμε τα λεφτά σε μια τράπεζα. Δεν του τα δίνεις προσωπικά. Αφού καταθέσουμε τα λεφτά παίρνουμε έναν κωδικό. Μας καλούν να μαζευτούμε σε ένα σημείο. Από κει μας βάζουν σε ένα minibus ανα τέσσερις και μας οδηγούν σε κάποιο λιμανάκι. Δεν μπορείς να δεις ποιο είναι το σημείο αυτό καθώς οδηγούν για δυο ώρες μέσα στη νύχτα. Όταν φτάσουμε στο λιμανάκι, δίνουμε τον κωδικό για να ανέβουμε στο σκάφος. Το μέγεθος του σκάφους ποικίλει. Μπορεί να πάρει από 30 μέχρι 50 άτομα.
Έχουν από πριν επιλέξει έναν από μας και του έχουν ήδη μάθει πώς να οδηγεί το σκάφος. Αυτός δεν πληρώνει ταρίφα. Πηγαίνει δωρεάν επειδή είναι οδηγός. Όταν ανέβεις στο σκάφος δεν είσαι σε θέση να κινηθείς. Είναι πολύ στενόχωρα. Ξεκινάνε πάντα νύχτα, μετά τα μεσάνυχτα. Επειδή είναι σκοτεινά και δεν φαίνεται τίποτα μας δείχνουν ένα φως και μας λένε να κατευθυνθούμε προς τα κει.
Είναι επικίνδυνο. Πολλοί έχουν πεθάνει. Πολλές φορές παρουσιάζει πρόβλημα η γεννήτρια και μπορεί το σκάφος να σε αφήσει στη μέση του πελάγους. Και περνάς πολλές ώρες εκεί, μέχρι κάποιος να καλέσει την Τούρκικη μεριά να μας φέρει πίσω. Πολλοί πεθαίνουν. Πολλοί επιτυγχάνουν. Πολλοί αποτυγχάνουν και ξαναπροσπαθούν.
Εγώ την πρώτη φορά απέτυχα. Έφτασα πολύ κοντά στο νησί της Μυτιλήνης, στα 300 – 400 μέτρα από το νησί. Είδαμε ένα ελληνικό ταχύπλοο. Ήταν το ελληνικό λιμενικό. Συνήθως όταν οι άνθρωποι βλέπουν το σκάφος του λιμενικού κόβουν τη βάρκα ώστε αυτή να βουλιάξει. Γιατί φοβούνται πως αν δεν το κάνουν θα τους εξαναγκάσουν να γυρίσουν πίσω. Έτσι μας είπαν και από την Τουρκία: «Μόλις δείτε ελληνικό σκάφος, τρυπήστε το φουσκωτό, γιατί θα σας στείλουν πίσω».
Αυτό που συνέβη σε μένα την πρώτη φορά ήταν ότι δεν τρυπήσαμε το σκάφος. Με το που τους είδαμε να έρχονται, συζητήσαμε πολύ γρήγορα αν θα τρυπήσουμε το σκάφος. Κάποιοι ήταν αποφασισμένοι. Κάποιοι άλλοι παρακάλεσαν να μην το κάνουμε. Υπήρχαν παιδιά και γυναίκες στο σκάφος. Αποφασίσαμε να μην τρυπήσουμε το φουσκωτό. Ένας αστυνομικός από το ελληνικό σκάφος επιβιβάστηκε στο δικό μας σήκωσε τα χέρια και μας είπε πως θα μας οδηγήσει με ασφάλεια στην Ελλάδα. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να βγάλει τα σωσίβια από τα παιδιά που βρίσκονταν στο σκάφος. Έπειτα πήγε στη θέση του οδηγού και άλλαξε την πορεία προς την Τουρκία. Το καταλάβαμε αλλά δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Μπορεί αν κάναμε κάτι να μας άφηνε μεσοπέλαγα μόνους.
Υπήρχαν δυο ελληνικά σκάφη. Το ένα που παρατηρούσε από απόσταση αν ερχόντουσαν οι Τούρκοι και το άλλο που πλεύριζε το σκάφος μας. Φτάσαμε πίσω στην τούρκικη πλευρά. Πριν φτάσουμε ο έλληνας αστυνομικός μας έψαξε και μας πήρε τις τσάντες. Από μένα πήρε ένα σακίδιο όπου φύλαγα το διαβατήριό μου, το κινητό μου και κάποια χρήματα. Φυλάγαμε τα αντικείμενά μας με αδιάβροχο περιτύλιγμα ώστε να μη χαλάσουν αν πέσουν στη θάλασσα. Ο αστυνομικός άρχισε να τα ψάχνει. Έβγαλε ένα μαχαίρι και άνοιξε το περιτύλιγμα. Είχα μέσα και διακόσια ευρώ. Όταν ξεκινήσαμε από την Τουρκία μας είχαν προειδοποιήσει να μην πάρουμε χρήματα μαζί μας γιατί υπάρχουν κάποιοι έλληνες αστυνομικοί που τα κλέβουν. Έτσι οι περισσότεροι παίρνουν μαζί τους ελάχιστά χρήματα. Ίσως πενήντα ευρώ. Τα υπόλοιπα τα βάζουν σε μια τράπεζα για να τα βγάλουν όταν φτάσουν στην Ελλάδα. Εγώ είχα διακόσια ευρώ. Οι άλλοι είχανε λιγότερα. Δεν πήραν τα πορτοφόλια όλων των ανθρώπων στη βάρκα. Εγώ ήμουν ένας από αυτούς που τους το πήραν. Το άνοιξε, έβγαλε κάτι και το έβαλε στην τσάντα του. Όταν του είπα να μου δώσει πίσω την τσάντα μου απάντησε ήρεμα πως θα μου την επιστρέψει αρκεί να περίμενα. Γνώριζε πως σε λιγότερο από δέκα λεπτά θα φτάναμε στην Τουρκία.
Κινείτο συνεχώς μέσα στη βάρκα και υπήρχαν πολλά άτομα. Πριν φτάσουμε στην Τουρκία αποσυνέδεσε τον σωλήνα από τον οποίο περνάει το καύσιμο για να πάει στον κινητήρα και να κινηθεί το πλοίο, ώστε να μην μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. Πριν φύγει μου πέταξε την τσάντα και πήδηξε στο ελληνικό σκάφος. Την άνοιξα αμέσως. Ήξερα ότι κάτι θα έλειπε. Είχα ακούσει ιστορίες από ανθρώπους που έχασαν τα αντικείμενά τους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Γι’ αυτό και πολλοί προτιμούν να μην κουβαλούν καθόλου λεφτά κατά τη μετακίνηση. Τα βάζουν στην τράπεζα και τα βγάζουν όταν φτάνουν στην Ελλάδα. Είδα ότι έλειπε το πορτοφόλι μου. Το κινητό το άφησε. Αλλά μέσα στο πορτοφόλι δεν είχα μόνο τα λεφτά. Είχα και την ταυτότητά μου.
Αυτό συνέβη σε πολλούς ανθρώπους. Μερικές φορές πετάνε ακόμα και τα διαβατήρια στη θάλασσα. Γνωρίζω για μια περίπτωση που συνέβη σε ανθρώπους που έφτασαν κοντά στη Σάμο. Είδαν ένα σκάφος – δεν ήταν του λιμενικού- στρατιωτικό και ανθρώπους με μάσκες. Τρύπησαν τη βάρκα τους. Όμως τους εγκατέλειψαν στη θάλασσα. Κάποιους τους ανέβασαν στο ελληνικό σκάφος και με την απειλή του όπλου τους ανάγκασαν να δώσουν όλα τους τα χρήματα. Ορισμένους τους ξυλοκόπησαν. Ξέρω έναν άνθρωπο που του πέταξαν επίτηδες το διαβατήριο στην θάλασσα. Γύρισε πίσω στην Τουρκία χωρίς χαρτιά.
Μόλις λοιπόν ο αστυνομικός άφησε το σκάφος μας τηλεφώνησα στην Τουρκική αστυνομία για να μας βγάλουν από τη θάλασσα. Μας τράβηξαν και μας έβαλαν σε ένα στρατόπεδο για μια εβδομάδα. Συνήθως σε οδηγούν σε ένα τμήμα και σε αφήνουν μετά από κάποιες ώρες. Αλλά επειδή εμάς μας πήγαν σε στρατιωτική μονάδα μας κράτησαν για μια εβδομάδα. Έπειτα μας άφησαν.
Κάλεσα έναν άλλο άνθρωπο για να κάνουμε μια νέα συμφωνία μετακίνησης. Το ίδιο πράγματα. Κατάθεση χρημάτων. Συνάντηση σε ένα σημείο. Μετακίνηση μια νύχτα με ένα μικρό λεωφορείο. Επιβίβαση στο σκάφος. Μόνο που αυτή η δεύτερη προσπάθεια ήταν επιτυχής. Κανείς δεν μας έπιασε.
Αποβιβαστήκαμε στην ακτή, στο Αγαθονήσι, στη πλευρά που δεν είχε σπίτια και κατοίκους. Δε θέλαμε να μας δει κανείς. Κατεβήκαμε από το φουσκωτό και το σκίσαμε γιατί φοβηθήκαμε. Έπειτα κάλεσα την υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών στην Αθήνα και τους ενημέρωσα ότι βρισκόμασταν 48 άτομα στο Αγαθονήσι και χρειαζόμαστε τροφή και νερό. Τους τηλεφώνησα γιατί φοβήθηκα. Αν η αστυνομία μας έπιανε και μας ανάγκαζε να γυρίσουμε πίσω θα τους απαντούσα ότι τα Ηνωμένα Έθνη ήξεραν ότι κάποιοι πρόσφυγες βρίσκονται στο νησί. Ο άνθρωπος από τα Η.Ε μου είπε να ηρεμίσω, να τηλεφωνήσω στο αστυνομικό τμήμα του νησιού και θα μας βρουν.
Περπατήσαμε μισή ώρα προς τη μεριά του οικισμού. Είδαμε σπίτια και εκκλησίες και πήραμε την αστυνομία. Μας έπιασαν και πήραν τα τηλέφωνα, τα διαβατήρια μας, τα αντικείμενα και μας πήγαν στο αστυνομικό τμήμα. Ήμασταν πολύ διψασμένοι αλλά όταν τους ζητήσαμε νερό δε μας έδωσαν. Έπειτα κατέγραψαν όλα μας τα ονόματα και τις πληροφορίες. Μας έβαλαν σε δυο μικρά δωμάτια σαν μικρές φυλακές. Μέσα είχε τις τουαλέτες και μας είπαν πως μπορούμε να πιούμε νερό από εκεί.
Μείναμε στα δυο δωμάτια αλλά ήμασταν πολλοί. Το μέρος ήταν πολύ μικρό. Περιμέναμε μέχρι να ελέγξουν τα χαρτιά μας. Τους ζητήσαμε τροφή και μας έφεραν. Επειδή ο χώρος ήταν στενός και επειδή έκανε κρύο αφήσαμε τις γυναίκες και τα παιδιά να κοιμηθούν μέσα στα δωμάτια και εμείς ανεβήκαμε πάνω στην αυλή της φυλακής. Όμως έκανε κρύο και δεν είχαμε κουβέρτες, ούτε μπλούζες.
Την επόμενη μέρα στις 11:30 μας έστειλαν με ένα Ferry Boat στην Σάμο. Μας έβαλαν σε κλούβες ανά εικοσιπέντε και μας οδήγησαν σε ένα στρατόπεδο. Εκεί τα πράγματα ήταν πολύ άσχημα. Μας έβριζαν και μιλούσαν σαν να μάλωναν μαζί μας. Δε ξέρω γιατί. Μας τρομοκρατούσαν συνεχώς. Έπειτα μας έβαλαν σε ένα γήπεδο μπάσκετ. Καταλάβαμε ότι εκείνος ήταν ο χώρος που τρώγαμε. Το μέρος ήταν σκουπιδότοπος. Μας πήραν τα πάντα. Τα χαρτιά, τα κινητά, τα μεταλλικά αντικείμενα. Αυτό δεν ήταν στρατόπεδο, ήταν φυλακή. Μας είπαν πως το κάνουν για να μην αυτοκτονήσουμε. Αφού μας αφαίρεσαν ότι είχαμε πήγαμε πίσω στο στρατόπεδο.
Ο χώρος ήταν τρομερός. Ήταν ορθογώνιος και περιτοιχισμένος. Είχε ένα κτήριο και αυλή. Άνοιξαν την πόρτα και μας έβαλαν μέσα. Υπήρχαν γυναίκες, άνδρες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Πρέπει να ήταν 600-700 άτομα. Εκεί έπρεπε να βρούμε ένα μέρος για να κοιμηθούμε. Αλλά δεν υπήρχε χώρος. Και μείναμε έξω.
Η αφήγηση διακόπτεται από την ζεστή και προστατευτική φωνή του κ. Κώστα: «Τι να μαγειρέψω για σήμερα και για πόσους;» Είναι ο άνθρωπος που φιλοξενεί τους δυο Σύριους επισκέπτες μας. Ο κ. Κώστας και η παρέμβαση του ήταν η πιο ταιριαστή αντίθεση. Ήρθε την πιο κατάλληλη στιγμή. Αυτό το «τι θέλετε να μαγειρέψω για μεσημέρι» και μια προειδοποίηση «να λείψουν οι φωτογραφίες» – για να μη μας στοχοποιήσουν τα ρατσιστοειδή- ήταν μια σφριγηλή και λαμπερή αντίθεση στους προστάτες των συνόρων, που τους φαντάζομαι σαν τις αγριόγατες Spiegelman να κακοκοιτούν τους «εισβολείς» και να περιφρουρούν τα τσιμεντένια φυλάκια όπου τους βάζουν. Οι απαντήσεις δίνονται και ο κ. Κώστας πάει για το μαγείρεμα. Και η αφήγηση συνεχίζει ακριβώς από την τελεία που σταμάτησε.
Κοιμηθήκαμε λοιπόν έξω καθώς δεν υπήρχε χώρος μέσα. Αργότερα έβγαλαν από το στρατόπεδο περίπου εκατό άτομα και απελευθερώθηκε χώρος. Αλλά συνεχώς ερχόταν νέος κόσμος που έπρεπε για μια, δυο, τρεις μέρες να κοιμάται έξω. Το στρατόπεδο ήταν πολύ βρώμικο. Η τουαλέτα βρισκόταν μέσα στο δωμάτιο περιτοιχισμένη. Υπήρχαν τρεις τουαλέτες και δυο μπάνια για εκατό άτομα. Έχουν πέντε δωμάτια σαν αυτά. Ένα είναι για τις γυναίκες και ένα για τους ανήλικους. Οι τουαλέτες ήταν πάρα πολύ βρώμικες. Και δε μας έδιναν και χαρτί για να καθαριστούμε. Το καζανάκι ήταν χαλασμένο. Το νερό ήταν κρύο. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε μπάνιο.
Πολλοί μένουν σε εκείνο το στρατόπεδο μέχρι και τρεις μήνες. Κυρίως οι ανήλικοι πολλώ δε μάλλον αν έχουν έρθει μόνοι τους. Για τους ανήλικους υπάρχει μέριμνα να σταλούν σε ένα ίδρυμα της Αθήνας που αφορά ειδικά σε αυτούς. Αλλά για να αδειάσει χώρος εκεί πρέπει να περάσουν πολλοί μήνες. Μέχρι τότε είναι αναγκασμένοι να μείνουν στο στρατόπεδο. Πολύ άσχημη κατάσταση. Δεν έχουν γονείς ή φίλους.
Μας τάιζαν τρία μικρά γεύματα τη μέρα. Το βραδινό ήταν πάντα ρύζι με φασόλια ή καρότο ή μακαρόνια με μικρά κομμάτια κρέατος. Πάντα δίχως αλάτι και δίχως λάδι. Καθημερινά το ίδιο.
Έμεινα εκεί δυο εβδομάδες. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους. Μοιραστήκαμε ιστορίες. Γνώρισα έναν Σύριο που έφτασε στη Σάμο από την Τουρκία κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μου είπε ότι μόλις έφτασε στην ελληνική πλευρά το σκάφος σταμάτησε. Και ο οδηγός ήταν ένας από αυτούς. Δεν ήξερε. Προσπάθησε να δει τι συνέβη και γιατί σταμάτησε η μηχανή. Πήρε έναν αναπτήρα και προσπάθησε φωτίσει τη μηχανή για να δει το πρόβλημα. Η μηχανή εξερράγη και ο οδηγός κάηκε. Οι άλλοι πήδηξαν. Μετά την έκρηξη η ελληνική αστυνομία είδε τη φωτιά και πλησίασε. Μου είπε πως οι λιμενικοί σταμάτησαν πενήντα μέτρα μακριά. Ανέβασαν 15 άτομα. Στο φουσκωτό υπήρχαν 45. Πήραν μικρά παιδιά, πήραν μια αφρικανική οικογένεια και την κόρη αυτού του ανθρώπου. Μου είπε πώς όταν είδε πήραν την κόρη του προσπάθησε και αυτός να σκαρφαλώσει στο σκάφος τους. Την πρώτη φορά τον κλώτσησαν και τον ανάγκασαν να ξαναπέσει στη θάλασσα. Πήγε από την άλλη πλευρά του σκάφους και σκαρφάλωσε. Έκαναν το ίδιο. Μου είπε ότι τον σκέπασε η θάλασσα. Μπήκε νερό στο στόμα του. Θα έχανε τις αισθήσεις του. Μόλις οι λιμενικοί κατάλαβαν πως θα πνιγόταν τον έπιασαν και τον τράβηξαν στο σκάφος. Τους υπόλοιπους τους άφησαν εκεί. Τον ρώτησα τι έγινε με τους υπόλοιπους. Είπε πως τους άφησαν εκεί στη θάλασσα και δεν ξέρει κανείς τί τους συνέβη. Εκείνος έπαθε ένα μικρό καρδιακό μέσα στην αναμπουμπούλα και τον πήγαν στο νοσοκομείο. Στο νοσοκομείο άλλαξαν συμπεριφορά. Ενώ στην αρχή ήταν σκληροί έγιναν πιο ευγενικοί. Έμεινε εκεί δυο μέρες και μετά τον έφεραν στο στρατόπεδο που συναντηθήκαμε.
Στο ίδιο σκάφος είχε ανέβει και ένα παιδάκι μαζί με τα άλλα. Το παιδί αυτό ήταν 4-5 χρονών και βρισκόταν στο φουσκωτό συντροφιά με τον θείο του. Όταν το φουσκωτό καταστράφηκε το παιδί ανέβηκε στο σκάφος. Τον θείο του τον άφησαν πίσω. Το είδαμε στο στρατόπεδο να κλαίει. Δεν είχε οικογένεια. Δεν είχε κανέναν. Οι αστυνομικοί εκεί αποφάσισαν να το δώσουν σε μια ελληνική οικογένεια. Το υιοθέτησαν ή κάτι τέτοιο.
Κάποια στιγμή ήρθε ένας αντιπρόσωπος από τα Η.Ε, δικηγόρος. Είχε μαζί του έναν μεταφραστή. Ο άνδρας που ανέφερα πριν του είπε την ιστορία του. Και εκείνος του απάντησε πώς δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Τα Η.Ε δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Αν θέλουμε να απευθυνθούμε στα Η.Ε θα έπρεπε να παραμείνουμε στην Ελλάδα 1-2 χρόνια μέχρι η υπόθεση να φτάσει στο δικαστήριο. Ο άντρας του είπε φυσικά πως δεν μπορεί να μείνει 1-2 χρόνια στην Ελλάδα. Δεν θα μπορούσε να ζήσει. Δεν είχε τίποτα εδώ. Πώς θα μπορούσε να περιμένει 1-2 χρόνια; Μίλησα και εγώ σε αυτόν τον αντιπρόσωπο. Μου είπε το ίδιο πράγμα. Κανείς δεν μπορεί να μείνει για 1-2 χρόνια. Πώς θα τα καταφέρει; Πού θα βρει τα χρήματα για να ζήσει; Πού θα κοιμάται; Δεν είναι δυνατόν. Δεν μπορείς να ζήσεις. Και ο σκοπός είναι να ζήσεις. Να πας σε καλλίτερα μέρη. Να βρεις μια καλλίτερη ζωή. Όχι να μείνεις εδώ περιμένοντας το δικαστήριο για 2 χρόνια. Κανείς δεν θα το δεχτεί αυτό. Δεν είναι λύση. Είπε πώς δεν μπορεί να κάνει περισσότερα.
Γνώρισα έναν άλλο άνθρωπο εκεί. Τον συνάντησα δυο μέρες πριν φύγω από το στρατόπεδο. Δεν είχε χρήματα, χαρτιά. Όταν τον ρώτησα μου είπε ότι ήταν ο πρώτος που σκαρφάλωσε στο ελληνικό σκάφος όταν βούλιαξε το δικό του. Και πριν ανέβει πέταξε την τσάντα του στο κατάστρωμα για να διευκολυνθεί. Οι αστυνομικοί πήραν την τσάντα του και την πέταξαν πίσω στη θάλασσα. Όλα του τα πράγματα, χαρτιά, κινητό, χρήματα ήταν εκεί μέσα. Πολλές, πολλές ιστορίες έμαθα εκεί μέσα. Και εγώ ο ίδιος για να κινηθώ πρέπει να έχω την ταυτότητά μου. Τουλάχιστον μου έχει μείνει το διαβατήριο.
Στη Σάμο δεν μας έδιναν τίποτα. Ούτε πετσέτες, ούτε σαπούνια. Πηγαίναμε καθημερινά και τα ζητούσαμε. Κάθε μέρα μας έλεγαν πώς θα μας δώσουν την επόμενη. Και αυτό συνεχίστηκε μέχρι να φύγουμε. Έδιναν σε ελάχιστους. Κάποιοι δεν είχαν ρούχα ή παπούτσια. Τα είχαν χάσει στη θάλασσα. Δεν τους έδιναν ούτε αυτά. Και γνωρίζαμε πώς υπήρχαν δωμάτια γεμάτα με πετσέτες και ρούχα και είδη υγιεινής. Δε ξέρω γιατί δε μας τα έδιναν. Προσπαθούσαν να συμπεριφερθούν με σκληρότητα. Νομίζω ότι είναι μέσα στον μηχανισμό της δουλειάς τους. Θέλουν οι άνθρωποι να μισούν. Δε μας χτύπησαν.
Στα άλλα νησιά το μέγιστο που σε κρατούν είναι 1-2 μήνες. Αλλά στη Σάμο τα πράγματα είναι πιο σκληρά. Το γνωρίζουν όλοι αυτό για το νησί της Σάμου. Το γνωρίζαμε πριν έρθουμε ότι εκεί τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σε κρατούν περισσότερο.
Το πρώτο πράγμα που κάνουνε είναι μια μεγάλη συνέντευξη. Μας χωρίζουν σε δυο γραμμές. Κοιτάνε τα χαρτιά σου και όλες τις πληροφορίες για σένα. Είναι αντιπρόσωποι των Η.Ε και της αστυνομίας. Συμπληρώνεις μια δήλωση όπου γράφεις τις πληροφορίες για σένα: από πού είσαι. Το όνομά σου. Την οικογένειά σου. Τη δουλειά σου. Πληροφορίες για σένα. Το δεύτερο βήμα είναι να σου πάρουν αποτυπώματα. Έπειτα στέλνουν τα χαρτιά στην Αθήνα και όταν αυτά επιστρέψουν τελειώνεις και φεύγεις. Στη Σάμο μας κράτησαν πολύ περισσότερο.
Τους ρωτούσαμε συνέχεια γιατί μας κρατούσαν για τόσες πολλές μέρες σε εκείνο τα μέρος. Και μας απαντούσαν ότι περιμένουν τα χαρτιά από την Αθήνα. Μετά από δέκα μέρες. Αλλά μας είχαν πάρει μόνο τη συνέντευξη. Δεν μας είχαν πάρει αποτυπώματα. Ένα γκρουπ που έφτασε μετά από μας έδωσε αποτυπώματα νωρίτερα. Ρωτήσαμε γιατί συνέβη αυτό. Μας είπαν ότι δεν είχε φτάσει η λίστα με τα ονόματά μας. Κάθε γκρουπ- κάθε σκάφος είχε και μια λίστα με τα ονόματα των επιβατών. Ρωτήσαμε έναν άνθρωπο να κρυφοκοιτάξει αν υπήρχε η λίστα μας. Διότι πιστέψαμε ότι είχαν τη λίστα και ήθελαν να μας κρατήσουν περισσότερο. Είδε τα ονόματα και μας είπε ότι υπάρχουν τα τρία πρώτα ονόματα από μια οικογένεια. Έτσι ήταν. Είδαμε λοιπόν ότι υπήρχε η λίστα μας. Την επόμενη μέρα αποφασίσαμε να κάνουμε μια απεργία πείνας. Να μην τρώμε και να μην πίνουμε τίποτα μέχρι να μάθουμε τους λόγους για τους οποίους μας κρατούσαν εκεί. Γιατί μας κρατούσαν σε εκείνο το βρώμικο μέρος δίχως να νοιάζονται για μας.
Ήρθε η αστυνομία και μας ρώτησε ποιο είναι το πρόβλημα. Απαντήσαμε πως μετά από δέκα μέρες δεν έχουν πάρει τα δακτυλικά μας αποτυπώματα αν και η λίστα είναι έτοιμη. Μας απάντησαν ψευδώς ότι δεν έχει φτάσει ακόμα από την Αθήνα. Έπειτα ήρθε ο υπεύθυνος της αστυνομικής δύναμης και συζητήσαμε μαζί του. Ζήτησε από έναν αστυνομικό να δει αν η λίστα μας ήταν εκεί ή όχι. Μας ρώτησε ποιο ήταν το πρώτο όνομα στη λίστα και μας εγγυήθηκε πως αν ήταν εκεί, την επόμενη μέρα θα έπαιρναν τα αποτυπώματά μας. Και έτσι έγινε.
Η λίστα ήταν εκεί και ήθελαν να μας κρατήσουν περισσότερο στο στρατόπεδο. Σκεφτήκαμε πως το έκαναν γιατί ήθελαν να υπάρχουν άνθρωποι στο στρατόπεδο για να καρπώνονται τα χρήματα που αναλογούν σε κάθε έναν από μας από την ελληνική κυβέρνηση ή τα Η.Ε. Νομίζω ότι για κάθε πρόσφυγα υπάρχει ένα ποσό για τη στοιχειώδη φροντίδα του. Ίσως κλέβουν χρήματα από το φαγητό ή από τις πετσέτες και τα είδη καθαρισμού που δε μας έδιναν. Νομίζω πως με αυτόν τον τρόπο προσπάθησαν να βγάλουν χρήματα από μας.
Υπάρχουν τρία μεγάλα πλοία από τη Σάμο στην Αθήνα. Κάθε Κυριακή, Τρίτη και Πέμπτη. Όταν υπάρχει κόσμος στο στρατόπεδο μεταφέρουν στην Αθήνα ίσως και 150 άτομα που βγάζουν από το στρατόπεδο. Όταν στο στρατόπεδο φτάνουν λιγότεροι άνθρωποι μεταφέρουν στην Αθήνα λιγότερους. Προσπαθούν να κρατούν την ισορροπία στον πληθυσμό του στρατοπέδου για να παίρνουν κάποια σταθερά ποσά.
Όταν ήμουν στο γήπεδο του μπάσκετ κάλεσαν τρία άτομα να υπογράψουν κάποια χαρτιά. Προθυμοποιήθηκα. Τα γράμματα ήταν ελληνικά. Αλλά είδα τα ονόματά μας και την ημερομηνία: 09/2014. Και δίπλα σε κάθε όνομά υπήρχε μια τιμή: 5,85 euro. Μου είπαν να υπογράψω από δίπλα για κάθε όνομα. Υπέγραψα εφτά φύλλα. Το ίδιο έκαναν και οι άλλοι δυο με τα δικά τους χαρτιά. Υπέγραψαν για όλους τους ανθρώπους. Νομίζω πως αυτή ήταν η τιμή για την τροφή μας. Και νομίζω πως κλέβουν χρήματα από εκεί. Γιατί τα γεύματά μας δε κόστιζαν 6 euro. Ανάλατα, δίχως καμία γεύση. Το ψωμί σκληρό, μπαγιάτικο.
Υπήρχε ένας αστυνομικός στο στρατόπεδο. Ήταν πάντα μεθυσμένος. Κάποιοι άνθρωποι μιλήσαμε μαζί του. Και τον ρωτήσαμε ποιο ήταν το πρόβλημα και γιατί μας κρατούν. Μας απάντησε: «Αν δεν υπάρχουν άνθρωποι δεν υπάρχουν χρήματα». Έτσι μάθαμε και τον πραγματικό λόγο.
Μετά την υπογραφή καταφέραμε επιτέλους να φύγουμε. Μας πήγαν στο λιμάνι της Σάμου και μας άφησαν να βγάλουμε εισιτήρια. Σε έναν από το γκρουπ κλέψανε το κινητό. Όταν πριν φύγουμε μας έδωσαν πίσω τα χαρτιά και τα αντικείμενά μας κατάλαβε πως του έλειπαν αντικείμενα. Ρώτησε που είναι. Του είπαν πως αν θέλει να το βρει ας μη φύγει. Προτίμησε φυσικά να φύγει και να αφήσει τα αντικείμενα. Ένας άλλος βρήκε το κινητό του σπασμένο. Ότι χρειαζόταν, ότι πληροφορία χρειαζόταν χάθηκε. Εγώ έχασα την τσάντα μου. Μου την πήραν. Όταν ρώτησα μου είπαν το συνηθισμένο: «Δεν ξέρουμε». Δε νοιάζονται. Τα λεφτά για το εισιτήριο τα βρήκα από τον Κώστα. Φτάσαμε στην Αθήνα. Κάποιοι έμειναν εκεί. Εγώ ήρθα στην Θεσσαλονίκη.
Κανείς δε μιλάει γι’ αυτά τα πράγματα. Αν δε μιλήσουμε δεν θα αλλάξει ποτέ αυτή η κατάσταση. Αυτοί οι άνθρωποι καταστρέφουν την εικόνα της Ελλάδας. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι η Ελλάδα είναι μια ακόμα τριτοκοσμική χώρα που κανείς δε νοιάζεται για κανέναν. Αν κλέβεις χρήματα από τους μετανάστες στις βάρκες, στις πιο δύσκολες στιγμές τους, πώς αποκαλείσαι Δύση; Υπάρχουν καταπληκτικοί άνθρωποι. Γνωρίζω πολλούς Έλληνες φίλους, υπέροχους ανθρώπους. Αλλά κάποιος που έρχεται σαν πρόσφυγας για πρώτη φορά χάνει κάθε καλή εικόνα. Του κλέβουν τα αντικείμενα. Στο στρατόπεδο του συμπεριφέρονται πολύ άσχημα και περιμένουν να μη μιλήσει κανείς.
Κανείς δε θέλει να μείνει στην Ελλάδα. Όλοι θέλουν να φύγουν. Όλοι οι φίλοι που ξέρω και πέρασαν από Ελλάδα είναι σήμερα στην Βόρεια Ευρώπη. Άλλοι προσπάθησαν την πρώτη φορά και τους έπιασαν. Τα κατάφεραν σε επόμενες προσπάθειες. Αυτό λέω και στον…….
Πηγαίνουν Σουηδία, Ολλανδία, Ρότερνταμ. Όπου υπάρχουν ευνοϊκοί νόμοι για τους μετανάστες. Εγώ θέλω να μείνω εδώ. Έχω καλούς φίλους και θα με βοηθήσουν. Έχω έρθει πολλές φορές νωρίτερα. Τελευταία φορά ήρθα πέρυσι. Γύρισα στη Συρία γιατί ακόμα πίστευα ότι η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί. Φέτος αποφάσισα να φύγω. Προσπάθησα να βγάλω βίζα γιατί το έχω κάνει πολλές φορές στο παρελθόν. Και πίστευα ότι θα μου δώσουν γιατί το έκανα και πέρυσι και πάντα γύριζα στην ώρα μου. Αλλά δε μου έδωσαν. Δεν μπορούν πια οι Σύριοι να βγάλουν βίζα. Είπαν ασκούνται πιέσεις από την ελληνική κυβέρνηση να μην μπορούμε να τη βγάλουμε.
Την λατρεύω τη χώρα αυτή. Θέλω το καλλίτερο για την χώρα μου και θέλω τα πράγματα σύντομα να αλλάξουν για να καταφέρουμε να επιστρέψουμε. Προς το παρόν θα μείνω εδώ, θα μάθω ελληνικά και θα προσπαθήσω να χτίσω μια ζωή.
Σημειώσεις
[i] http://en.wikipedia.org/wiki/Golan_Heights
[ii] http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/Sep-19/271153-assads-army-stretched-but-still-seen-strong.ashx#axzz3E5YPzKAf
[iii] The majority of the Syrian military are Sunni, but most of the military leadership are Alawites. Alawites make up 12 percent of the Syrian population but are estimated to make up 70 percent of the career soldiers in the Syrian Army. Of the 200,000 or so career soldiers in the Syrian Army, 140,000 are Alawites. A similar imbalance is seen in the officer corps where some 80 percent of the officers are Alawites. The military’s most elite divisions, the Republican Guard and the 4th Mechanized Division, which are commanded by Bashar’s brother, are exclusively Alawite. Most of Syria’s 300,000 conscripts and air force pilots are, however, Sunni.
[iv] Daesh/Daash
http://pietervanostaeyen.wordpress.com/2014/02/18/on-the-origin-of-the-name-daesh-the-islamic-state-in-iraq-and-as-sham/
[v] http://en.wikipedia.org/wiki/Ar-Raqqah
[vi] http://en.wikipedia.org/wiki/Daraa
[vii] http://www.vox.com/2014/8/26/6056605/syria-fatalities-comparisons
[viii] http://syrianrefugees.eu/
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στον Εναλλακτικό