Πένες γράφουν λέξεις φωτεινές, εξηγούν γεγονότα, σχέσεις, καταστάσεις που ήταν θολές. Ιστορίες που απαιτούν χρόνο ώστε τα κομμάτια τους να τοποθετηθούν με τάξη, που απαιτούν υπευθυνότητα για να μην καταλήξουν αβάσιμοι ισχυρισμοί, που απαιτούν ταλέντο για να γραφτούν απλά και κατανοητά και να διεισδύσουν σε ότι πριν έμοιαζε αδιαπέραστο. Ας συμφωνήσουμε σε κάτι. Η καλή έρευνα και η καλή δημοσιογραφία είναι κοινωνικές λειτουργίες ανεκτίμητες.
Ας συμφωνήσουμε και σε κάτι άλλο. Ηλίου, είναι, φαεινότερον ότι η δημοσιογραφία, δουλειά φιλοπερίεργη και ενοχλητική, αποδυναμώνεται. Οι χρηματοδότες της ανεξάρτητης έρευνας σπανίζουν, οι εκδότες προτιμούν κομμάτια σύντομα και φανταχτερά, το αναγνωστικό κοινό προτιμά πιο εύπεπτες ειδήσεις. Και κάπως έτσι η ερευνητική δημοσιογραφία αντικαθίσταται από μια απερίσκεπτη διαδοχή κιτρινισμών, ανούσιων πληροφοριών, αφιλτράριστων “σοκαριστικών” ειδήσεων, αβάσιμων απόψεων.
Με αυτή τη σταθερή υποβάθμιση του δημοσιογραφικού έργου, η πολιτική διαφάνεια θολώνει, η πολιτική λογοδοσία περιορίζεται και η δημοκρατία βάλλεται.
Δε μιλώ μόνο για την υψηλή πολιτική, αλλά και για τα μικρά, τα κοντινά μας, τα τοπικά. Διότι και οι μικροί τόποι έχουν τα δικά τους μεγάλα ζητήματα. Και οι μικροί τόποι έχουν ανάγκη από σωστή πολιτική διαχείριση, από διαφάνεια στην χρήση των οικονομικών τους, από λογοδοσία των αξιωματούχων τους. Και για να γίνουν αυτά, οι μικροί τόποι χρειάζονται ισχυρές πένες και αναξάρτητους δημοσιογράφους. Είδος που τελεί υπό εξαφάνιση. Και για την εξαφάνιση αυτή δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε μονάχα τους δημοσιογράφους.
Σε κάθε τόπο υπάρχουν ικανοί ερευνητές και ισχυρές πένες. Μα η έλλειψη πόρων μεταμορφώνει τη δημοσιογραφία σε πρακτική δημοσίων σχέσεων. Αυτοί που επιβιώνουν είναι όσοι καταφέρνουν να ενταχθούν στο payroll τοπικών πολιτικών και οικονομικών παραγόντων. Καταλήγουν να αναπαράγουν δελτία τύπου που τους υποβάλλονται, δίχως να τα εξετάζουν, να τα κρίνουν, να τα ελέγχουν. Και τα τοπικά μέσα γεμίζουν τα φύλλα τους διαδοχικά με εύπεπτα προιόντα, που όλο και σπανιότερα διακόπτονται από κάποιο ερευνητικό κομμάτι άξιο ανάγνωσης.
Η τοπική δημοσιογραφία αποτελεί μια μικρογραφία των όσων συμβαίνουν σε μεγαλύτερο επίπεδο. Η διαπλοκή ανάμεσα σε τοπικούς πολιτικούς παράγοντες, οικονομικούς παίκτες και δημοσιογραφικές εκδόσεις, συμβαίνει ολλούθε από την κορυφή μέχρι το νύχι. Στους μικρούς τόπους συγκροτείται έτσι ένα δίκτυο γνωστών και φίλων που συμπεριλαμβάνει μεγάλα κομμάτια του τοπικού πληθυσμού και απειλεί με εξορία όποιον τολμήσει να επισημάνει τα σκοτεινά σημεία αυτού του δικτύου και να ερευνήσει την λειτουργία και την ωφέλεια των πρακτικών του.
Μπορεί λοιπόν να γίνει κάτι γι΄αυτό; Μπορεί να σωθεί κάτι από την χαμένη τιμή της τοπικής δημοσιογραφίας; Ίσως οι πολίτες μπορούν να απαντήσουν. Οι μικροί μας τόποι έχουν αρκετούς ανθρώπους που θα εκτιμούσαν μια καθαρή, ανεξάρτητη έρευνα, που διερευνά υποθέσεις σπατάλης και κακοδιοίκησης, που απαιτεί διαφάνεια και λογοδοσία, που εξετάζει σχέσεις και συμβάσεις, έργα και διαδικασίες. Για να στηριχθεί μια τέτοια έρευνα χρειάζονται πόροι ώστε οι δημοσιογράφοι να μην καταφεύγουν σε πολιτικά γραφεία για το εισόδημά τους.
Πώς μπορούμε λοιπόν να βρούμε τους πόρους για να στηρίξουμε αυτή τη δημοσιογραφία; Υπάρχουν τα εργαλεία. Υπάρχουν παραδείγματα πολιτών που φτιάξανε μια δεξαμενή πόρων, συνεισφέροντας χρήματα για να χρηματοδοτήσουν ερευνητές και δημοσιογράφους που ψάχνουν ανεξάρτητα από πολιτικούς, κόντρα στους πολιτικούς, ελέγχοντας τους πολιτικούς.
Αυτό είναι ένα στοίχημα. Να πείσουμε πολλούς να συνεισφέρουν λίγα, ώστε να δημιουργήσουν ένα απόθεμα αρκετό που να χρηματοδοτεί από τα κάτω, ερευνητές ανεξάρτητους και ικανούς. Οι πολλοί με αυτα τα λίγα θα έδιναν έναν άλλο δημοσιογραφικό αέρα από αυτόν που θέλουν να εισπνέουμε οι λίγοι με τα πολλά. Η τεχνολογία μας παρέχει αυτή τη δυνατότητα να δυναμώσουμε τη θαρραλέα δημοσιογραφία που είναι πιο αναγκαία από ποτέ.