άρθρο του Jean Baudrillard,
δημοσιευμένο στην εφημερίδα Libération στο φύλλο της 1/6/1987
μετάφραση Νίκος Βράντσης
AIDS, ψηφιακοί ιοί, τρομοκρατία… Η επιδημική ασθένεια εμφανίζεται όταν ένα σώμα, σύστημα ή δίκτυο αποβάλλει όλα τα αρνητικά στοιχεία του και γίνεται ένας συνδυασμός από απλά στοιχεία. Υπό αυτή την έννοια, η επιδημικότητα μοιάζει πολύ με το ‘φράκταλ’ και ‘το ψηφιακό’. Aυτό οφείλεται στο ότι οι υπολογιστές και οι ηλεκτρονικές συσκευές αποτελούν πλέον αφαιρέσεις / εικονικές μηχανές / μη-σώματα, όπου οι ιοί οργιάζουν ανεξέλεγκτα (είναι πολύ πιο ευάλωτα συστήματα από τις παραδοσιακές μηχανικές συσκευές). Οφείλεται στο ότι το ίδιο το σώμα έχει γίνει ένα μη-σώμα, μια ηλεκτρονική, ψηφιακή μηχανή η οποία κατακτάται από τον ιό.
Η τωρινή παθολογία του σώματος βρίσκεται πλέον πέρα από τις δυνάμεις της συμβατικής ιατρικής. Επηρεάζει το σώμα όχι σαν φόρμα αλλά σαν φόρμουλα. Το σώμα που βάλλεται από καρκίνο είναι ένα σώμα που έχει πέσει θύμα αναστάτωσης της γενετικής του φόρμουλας. Το σώμα που νοσεί από AIDS είναι ένα σώμα με ζημίες και βλάβες στο ανοσοποιητικό του σύστημα· στο σύστημα ελέγχων και αντισωμάτων του.
Αυτές οι νέες παθολογίες είναι οι ασθένειες που βάλλουν ένα κωδικοποιημένο σώμα, πρό-τυπο. Είναι ασθένειες του κώδικα και του προ-τύπου.
Το ανθρώπινο ον, ιδωμένο ως ηλεκτρονική κυβερνο-μηχανή, μετατρέπεται σε ιδανικό οικοδεσπότη για ιούς και επιδημικές ασθένειες, με τον ίδιο τρόπο που οι υπολογιστές παρέχουν έναν ιδανικό περιβάλλον για τους ηλεκτρονικούς ιούς.
Εδώ και πάλι, δεν υπάρχει αποτελεσματική αποτροπή ή θεραπεία. Η μετάσταση προσβάλει ολόκληρο το δίκτυο, “εικονικά”. Οι αντιστάσεις των απο-συμβολοποιημένων ηλεκτρονικών γλωσσών είναι εξίσου αναποτελεσματικές ενάντια στους ιούς όπως και οι αντιστάσεις ενός απο-συμβολοποιημένου σώματος. Τα παραδοσιακά μηχανικά ατυχήματα και οι βλάβες αντιμετωπίζονται και επισκευάζονται, αλλά η ξαφνική κατάρρευση/ ανωμαλία / “προδοσία” των αντι-σωμάτων (δε μιλώ για κάποια προσχεδιασμένη παραβίαση των λειτουργιών τους) δε θεραπεύονται.
Η επιδημία είναι μια παθολογία των κλειστών κυκλωμάτων, των ενσωματωμένων κυκλωμάτων, των ανεμπόδιστων ενώσεων, των αλυσιδωτών αντιδράσεων. Υπό μια ευρεία, μεταφορική έννοια, είναι μια παθολογία της αιμομιξίας.
Αυτός που ζει με το όμοιο θα πεθάνει από το όμοιο. Αυτή η αδυνατότητα ανταλλαγής, αμοιβαιότητας, εναλλαγής προκαλεί εκείνη την άλλη, αόρατη, διαβολική, φευγαλαία αλλαγή, προκαλεί τον απόλυτο “Άλλο”, τον ιό, που κατασκευάζεται από απλά στοιχεία που αναπαράγονται στο άπειρο.
Βρισκόμαστε σε μια αιμομικτική κοινωνία. Το γεγονός ότι το AIDS χτύπησε πρώτα τις κοινότητες των ομοφυλοφίλων και των χρηστών ναρκωτικών έχει να κάνει με αυτή την, τρόπον τινά, αιμομικτικότητα των ομάδων που λειτουργούν ως κλειστά κυκλώματα.
Στο παρελθόν, η αιμοφιλία χτυπούσε τις οικογένειες με μακρά ιστορία γαμήλιων ενώσεων μεταξύ ομόαιμων με μακρές σχέσεις ενδογαμίας. H παράξενη ασθένεια που για καιρό χτυπούσε τα κυπαρίσσια ήταν ένα είδος ιού και εν τέλει αποδόθηκε στη μείωση των διακυμάσεων της θερμοκρασίας ανάμεσα σε καλοκαίρι και χειμώνα, στο αξεδιάλυτο μπέρδεμα των εποχών. Και εκεί, πάλι, ‘χτύπησε’ το φάντασμα του όμοιου-εαυτού. Σε κάθε καταναγκαστική εξομοίωση, σε κάθε εκτομή των διαφορών, σε κάθε περίπτωση που τα πράγματα συνομιλούν μόνο με την ίδια τους την εικόνα ή συμπλέκονται με τον ίδιο τους τον κώδικα, υπάρχει ο κίνδυνος της αιμομικτικής επιδημίας μιας διαβολικής αντιστροφής, η οποία αναστατώνει τον θαυμάσιο μηχανισμό. Σε άλλες περιπτώσεις, παίρνει την μορφή της αναγέννησης της Αρχής (principle) του Κακού ( δεν υπάρχει κάποια ηθική διάσταση ή ενοχή εδώ: η Αρχή του Κακού είναι απλά συνώνυμη με την Aρχή της αναστρεψιμότητας και την Αρχή της κυκλικής αναστροφής). Σε συστήματα που κινούνται προς την απόλυτη θετικότητα — και ακολούθως την απο-συμβολοποίηση — το Κακό απλά αντιστοιχεί, σε όλες τις εκδοχές του, με τον θεμελιώδη κανόνα της αναστρεψιμότητας.
Η αδιάκοπη παραγωγή θετικότητας προκαλεί μια τρομακτική συνέπεια: αν η αρνητικότητα γεννά την κρίση και την κριτική, η απόλυτη θετικότητα, από τη δικιά της μεριά, γεννά την καταστροφή, εξαιτίας της ανικανότητάς της να φιλτράρει την κρίση. Κάθε δομή, σύστημα ή κοινωνικό σώμα που ξεριζώνει τα αρνητικά, κριτικά στοιχεία του, διατρέχει τον κίνδυνο μιας καταστροφής από την ολοκληρωτική ενδόρρηξη και αντιστροφή, όπως ακριβώς κάθε βιολογικό σώμα που κυνηγά και εξολοθρεύει όλα τα μικρόβια, τους βακίλους και τα παράσιτά του — όλους τους βιολογικούς εχθρούς του — διατρέχει τον κίνδυνο καρκίνου ή με άλλα λόγια τον κίνδυνο μιας θετικότητας που καταβροχθίζει τα ίδια του τα κύτταρα. Αυτό το σώμα διατρέχει τον κίνδυνο να το καταβροχθίσουν τα ίδια του τα αντισώματα, τα οποία πια δεν έχουν τίποτα άλλο να κάνουν.
Το AIDS και ο καρκίνος θα πρέπει να γίνουν τα πρωτό-τυπα για τη μοντέρνα παθολογία και για κάθε θανάσιμη επιδημία. Όταν το σώμα εκτίθεται σε τεχνητές προσθέσεις και παράλληλα σε γενετικές φαντασιώσεις, τα αμυντικά του συστήματα αποδιοργανώνονται, η βιολογική λογική του καταστρέφεται. Αυτό το σώμα-φράκταλ, καταδικασμένο να αντικρύσει την εξωτερική λειτουργία του να πολλαπλασιάζεται, είναι την ίδια στιγμή καταδικασμένο σε έναν ασταμάτητο εσωτερικό διχασμό των ίδιων του των κυττάρων. Προκαλείται μετάσταση: Οι εσωτερικές, βιολογικές μεταστάσεις είναι κατα κάποιον τρόπο συμμετρικές με τις εξωτερικές μεταστάσεις, τις προσθήκες, τα δίκτυα, τις συνδέσεις.
Σε ένα υπερ-προστατευμένο χώρο, το σώμα χάνει όλες τους τις άμυνες. Γνωρίζουμε ότι στους θαλάμους εγχειρήσεων, υπάρχει ένα τέτοιο επίπεδο προφύλαξης ώστε κανένα μικρόβιο ή βακτήριο δεν μπορεί να επιβιώσει. Τώρα, είναι ακριβώς εκεί, σε αυτόν τον απόλυτα αψεγάδιαστο χώρο που βλέπουμε μυστήριες, ανώμαλες, επιδημικές ασθένειες να ξεπροβάλλουν. Γιατί οι ιοί πολλαπλασιάζονται όταν τους δίνεται χώρος. Γιατί όσο υπήρχανε μικρόβια, δεν υπήρχανε ιοί. Σε έναν κόσμο που έχει αποκαθαρθεί από όλες, τις παλιές του μολύνσεις, σε έναν “ιδεατό” κλινικό κόσμο, εκεί ξετυλίγεται μια ακαθόριστη και αδιάλλακτη παθολογία, μια παθολογία που γεννιέται από την ίδια την απολύμανση.
Μια παθολογία τρίτου τύπου. Ακριβώς όπως στεκόμαστε ενάντια στη νέα μορφή βίας που βάλλει τις κοινωνίες μας — μια βία που γεννιέται από το παράδοξο μιας ανεκτικής και ειρηνικής κοινωνίας — έτσι και εμείς είμαστε ενάντια στις νέες ασθένειες, ασθένειες που πλήττουν σώματα υπερπροστατευμένα από τεχνητές ασπίδες — φαρμακευτικές και ηλεκτρονικές ασπίδες. Σώματα που είναι, ως αποτέλεσμα, ευπαθή και ευάλωτα σε κάθε ιό, σε κάθε “αντιστροφή”, σε απροσδόκητες αλυσιδωτές αντιδράσεις. Μια παθολογία που δε βασίζεται πλέον σε ατυχήματα ή στην ανομία, αλλά σε “ανωμαλίες”. Το ίδιο συμβαίνει και με το κοινωνικό σώμα, όπου οι ίδιες αιτίες προκαλούν τις ίδιες διαστροφές, τις ίδιες απροσδόκητες δυσλειτουργίες και ένα ολόκληρο φάσμα από ανωμαλίες και τρομοκρατίες, που μπορούν να συγκριθούν με τη γεννετική διαταραχή των κυττάρων — ένα φαινόμενο που προκαλείται, ομοίως, από την υπερ-προστασία και την υπερ-κωδικοποίηση. Το κοινωνικό σύστημα, όπως και το βιολογικό σώμα, χάνει τις φυσικές, συμβολικές του άμυνες, σε άμεση αναλογία με την αυξημένη τεχνολογική ενίσχυση των τεχνητών προσθηκών. Και δε θα είναι εύκολο για την ιατρική να αντιμετωπίσει αυτήν την εντελώς νέα παθολογία, από τη στιγμή που είναι και η ίδια κομμάτι αυτού του υπερ-προστατευτικού συστήματος προφυλακτικού ζήλου προς το σώμα. Όπως, προφανώς και δεν υπάρχει πολιτική λύση στο πρόβλημα της τρομοκρατίας, έτσι δε φαίνεται προς το παρόν να υπάρχει κάποια βιολογική λύση στο πρόβλημα του AIDS ή του καρκίνου. Και, μάλιστα, για τον ίδιο λόγο: Αυτά είναι ‘ανώμαλα’ συμπτώματα· ένας βασικός τύπος βίας και βασικοί τύποι ασθένειας που ξεπροβάλλουν από τα βάθη του ίδιου του συστήματος και αντιδρούν με τη βία τους ή την επιδημικότητά τους στον πολιτικό υπερ-έλεγχο του κοινωνικού σώματος και στον βιολογικό υπερ-έλεγχο του φυσικού σώματος.
Ωστόσο, αυτή η νέα μορφή επιδημικότητας είναι διφορούμενη. Το AIDS είναι ένα παράδειγμα. Το AIDS ευνοεί ένα επιχείρημα υπέρ μιας νέας σεξουαλικής απαγόρευσης. Αλλά δεν πρόκειται πλέον για μια ηθική απαγόρευση: είναι μια λειτουργική απαγόρευση της κυκλοφορίας του sex. Αυτό παραβιάζει όλες τις εντολές του μοντερνισμού. Το sex, όπως το χρήμα και η πληροφορία, πρέπει να κυκλοφορούν χωρίς περιορισμούς. Όλα πρέπει να είναι ρευστά και η επιτάχυνση είναι αναπόφευκτη. Το να περιορίζεις τη σεξουαλικότητα στη βάση του κινδύνου εξάπλωσης μιας επιδημίας είναι το ίδιο παράλογο με το να περιορίζεις το διεθνές εμπόριο στη βάση ότι ενισχύει την καρκινική ενδυνάμωση του δολαρίου. Κανένας δεν θα φανταζότανε κάτι τέτοιο. Και όμως, τώρα, με ένα χτύπημα, με το AIDS: η διακοπή του sex. Μια αντίφαση στο σύστημα; Ίσως, αυτή η διακοπή να έχει έναν αινιγματικό σκοπό. Θα μπορούσε να συνδέεται και να συγκρούεται με τον εξίσου αινιγματικό σκοπό της σεξουαλικής απελευθέρωσης.
Η αυθόρμητη αυτορρύθμιση των συστημάτων είναι ευρέως διαδεδομένη. Γνωρίζουμε με ποιον τρόπο, τα συστήματα προκαλούν μόνα τους ατυχήματα, με ποιον τρόπο επιβραδύνουν τη λειτουργία τους ώστε να επιβιώσουν σε μια βάση λειτουργίας που αντικρούει τις διακυρηγμένες αρχές τους. Όλες οι κοινωνίες επιβιώνουν παραβιάζοντας το ίδιο τους το αξιακό σύστημα: πρέπει να έχουν ένα τέτοιο σύστημα, αλλά επίσης πρέπει να το απαρνηθούν και να λειτουργήσουν παραβιάζοντάς το. Τώρα, ζούμε μέσα σε ένα σύστημα με τουλάχιστον δυο διακυρηγμένες αρχές: την αρχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης και την αρχή της επικοινωνίας και της πληροφορίας. Αλλά μοιάζει λες και το ανθρώπινο είδος παρήγαγε, μέσα από την απειλή του AIDS, ένα αντίδοτο στην αρχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης· και μέσω του καρκίνου — που είναι μια διαταραχή του γενετικού κώδικα και επομένως μια παθολογία της πληροφορίας — μια αντίσταση στην παντοδύναμη αρχή του κυβερνο-ελέγχου. Και αν αυτό είναι μια απόρριψη των υποχρεωτικών ροών σπέρματος, sex, σημάτων και λέξεων, μια απόρριψη της καταναγκαστικής επικοινωνίας, της προγραμματισμένης πληροφορίας, της ανεμπόδιστης σεξουαλικής ένωσης; Και αν όλο αυτό είναι μια αντίσταση στην έκρηξη ροών, κυκλωμάτων και δικτύων — μέσω μιας νέας θανάσιμης παθολογίας, που εν τέλει μας προστατεύει από κάτι ακόμα πιο σοβαρό; Με το AIDS και τον καρκίνο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πληρώνουμε το αντίτιμο για το ίδιο μας το σύστημα: εξορκίζουμε την ρηχή επιδημικότητα του μέσα από τον θάνατο.
Κανείς δεν μπορεί να πει εκ των προτέρων πόσο αποτελεσματικός θα είναι αυτός ο εξορκισμός, αλλά πρέπει να ρωτήσουμε: Τι — ποια ακόμα χειρότερη συνέπεια (την απόλυτη ηγεμονία του γενετικού κώδικα;) — αποτρέπει ο καρκίνος; Τι — ποια ακόμα χειρότερη συνέπεια (μια επιδημία σεξουαλικότητας, μια ολοκληρωτική σεξουαλική ελευθερία;) — αποτρέπει το AIDS; Το πρόβλημα των ναρκωτικών είναι ίδιο: παρακάμπτοντας τους δραματισμούς, πρέπει να αναρωτηθούμε από τι μας προστατεύουν. Μήπως η απόδραση που παρέχουν, μας προφυλάττει από ένα μεγαλύτερο Κακό (μια ορθολογική αποβλάκωση, μια κανονιστική κοινωνικότητα, μια καθολικά αποδεκτή οργάνωση;); Μπορούμε να πούμε το ίδιο και για την τρομοκρατία: Δε μας προστατεύει η αντιδραστική της, καθαρτική βία της από μια επιδημία συναίνεσης, από μια αυξανόμενη πολιτική λευχαιμία, από την αμέλεια, από την αόρατη διαφάνεια του Κράτους; Όλα είναι αμφίσημα και όλα μπορούν να αντιστραφούν. Στο κάτω κάτω, η νεύρωση είναι που προστατεύει τον άνθρωπο από την τρέλα. Υπό αυτή την έννοια, το AIDS, δεν είναι μια τιμωρία που έρχεται από ψηλά. Θα μπορούσε να είναι μια αμυντική, συναισθηματική αντίδραση του ανθρώπινου είδους ενάντια στον κίνδυνο της ολοκληρωτικής σεξουαλικής ελευθερίας, ενάντια στον κίνδυνο της ολοκληρωτικής απώλειας της ταυτότητας μέσα στον πολλαπλασιασμό και στην επιτάχυνση των δικτύων ροής.
Το γεγονός ότι το AIDS, η τρομοκρατία, η οικονομική κατάρρευση και οι ηλεκτρονικοί ιοί δεν αφορούν μόνο την αστυνομία, την ιατρική, την επιστήμη και τους ειδικούς, αλλά κινούνε ολόκληρη τη συλλογική φαντασία, οφείλεται στο ότι δεν πρόκειται απλά για επεισοδιακά συμβάντα ενός παράλογου κόσμου. Ενσαρκώνουν ολόκληρη τη λογική του συστήματός μας και είναι, τρόπον τινά, τα σημεία όπου αυτή η λογική αποκρυσταλλώνεται. Η δύναμή τους είναι μια ακτονοβόλα δύναμη και η επίδρασή τους στην φαντασία, είναι επιδημική.
Είναι φαινόμενα έμφυτα που συνδέονται μεταξύ τους. Ακολουθούνε το ίδιο πρωτόκολλο επιδημικότητας και προκαλούν μια μόλυνση πολύ μεγαλύτερή από τη μεμονωμένη επίδρασή τους. Για παράδειγμα, μια τρομοκρατική πράξη αρκεί ώστε να μας αναγκάσει να επανεξετάσουμε όλη την πολιτική σφαίρα υπό το πρίσμα της τρομοκρατίας. Το AIDS, παρότι σε χαμηλό, στατιστικά, επιπεδο, μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε όλο το φάσμα των ασθενειών και των σωμάτων υπό το πρίσμα της επιδημικότητάς του και υπό το πρίσμα της ανοσολογικής ανεπάρκειας. Ένας απειροελάχιστος ιός που πλήττει τις Τράπεζες Μνήμης του Πενταγώνου ή πλημμυρίζει ολόκληρα δίκτυα με χριστουγεννιάτικες ευχές είναι αρκετός για να κλονίσει την αξιοπιστία των ηλεκτρονικών συστημάτων και μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε όλα τα μέχρι τωρα δεδομένα, λαμβάνοντας υπόψη την ενδεχόμενη διείσδυση, την υπολογισμένη παραπληροφόρηση, το ρίσκο και την αβεβαιότητα. Κάτι το οποίο, αντικειμενικά μιλώντας, έχει και μια διασκεδαστική πλευρά.
Αυτό είναι το πλεονέκτημα των ακραίων φαινομένων και της καταστροφής, καθώς όλες αυτές οι επιδημικές μορφές ανήκουν ξεκάθαρα στην τάξη της καταστροφής (όχι υπό ηθική έννοια, αλλά σαν μια ανώμαλη τροπή των πραγμάτων). Η μυστική δύναμη της καταστροφής βρίσκεται στην ανεμπόδιστη συσχέτιση όλων αυτών των σύγχρονων διαδικασιών — και επίσης στην σχέση όλων αυτών των εκκεντρικών φαινομένων με την επιφανειακότητα ολόκληρου του συστήματος. Όλα τα ακραία φαινόμενα είναι συνεκτικά μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι συνεκτικά με ολόκληρο το σύστημα.
Αυτό συνεπάγεται ότι είναι ανώφελο να προστρέξουμε στην ορθολογικότητα του συστήματος για να βρούμε τις λύσεις και τη θεραπεία στα καρκινώματα. Είναι αυταπάτη το να πιστεύουμε ότι τα ακραία φαινόμενα μπορούν να εκλείψουν. Αντίθετα, θα γίνονται όλο και πιο ακραία όσο τα συστήματά μας γίνονται όλο και πιο εκλεπτυσμένα. Και αυτό είναι ευτυχές, καθώς πρόκειται για την πλέον σύγχρονη θεραπεία, την ομοιοπαθητική θεραπεία αυτών των συστημάτων. Το να αντιπαραθέτουμε το Καλό απέναντι στο Κακό δεν είναι πια μια αποτελεσματική στρατηγική. Στα διαφανή — ομοιοστατικά ή ομοιορευστά — συστήματα η μόνη εναπομείνασα στρατηγική είναι η αντιπαράθεση του Κακού ενάντια στο Κακό: η στρατηγική του μεγαλύτερου Κακού. Η μόνη δυνατή στρατηγική είναι μια θανάσιμη στρατηγική. Και δεν πρόκειται ούτε καν για ζήτημα επιλογής: το βλέπουμε να συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας. Υπάρχει, μια ομοιοπαθητική επιδημικότητα στο AIDS, στην κατάρρευση των χρηματιστηριακών αγορών, στους ιούς υπολογιστών κλπ. Τα χρηματοπιστωτικά κραχ, η τρομοκρατία, οι ιοί των υπολογιστών, το χρέος κλπ. είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου — αυτό που φαίνεται. Τα άλλα εννέα/δέκατα είναι βυθισμένα σε μια εικονικότητα.
Η ολοκληρωτική καταστροφή θα ερχόταν αν όλες οι πληροφορίες ήταν ορατές σε μια κατάσταση πλήρους διαφάνειας — μια κατάσταση που τις συνέπειες της ευτυχώς δεν τις αντικρύζουμε, εξαιτίας του ηλεκτρονικού ιού. Το ότι δε θα φτάσουμε στο οριστικό τέλος κάθε πληροφορίας και κάθε επικοινωνίας, το χρωστάμε σε αυτόν τον ιό. Kάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με τον θάνατο. Ως μέρος αυτού του καρκινώματος, ως κομμάτι αυτής της θανάσιμης διαφάνειας, ο ιός λειτουργεί και σαν συναγερμός. Λειτουργεί μάλλον σαν την επιτάχυνση ενός υγρού σώματος: παράγει αναστάτωση και ανωμαλίες που επιβραδύνουν ή ανακόπτουν την πορεία του υγρού. Το χάος λειτουργεί σαν όριο αυτού που διαφορετικά θα οδηγείτο στο απόλυτο χάος. Έτσι λοιπόν, τα ακραία φαινόμενα, με τη συγκαλυμμένη τους αναρχία, λειτουργούν ως προφύλαξη-δια-του-χάους, ενάντια στην ολοκληρωτική επιβολή της τάξης και της διαφάνειας. Αυτή η καταστροφή, αυτή η πραγματική καταστροφή, χάρη σε αυτά τα ακραία φαινόμενα παραμένει εικονική. Αν υλοποιείτο θα σήμαινε το τέλος.
Και πράγματι, παρά την ύπαρξή τους, σήμερα ήδη βλέπουμε την αρχή του τέλους μια συγκεκριμένης διανοητικής λειτουργίας. Παρόμοια, στην περίπτωση της σεξουαλικής απελευθέρωσης, ήδη βλέπουμε την αρχή του τέλους ενός συγκεκριμένου είδους απόλαυσης (jouissance). Αν οδηγούμασταν στην πλήρη, σεξουαλική ελευθερία, τότε θα οδηγούμασταν στην κατάργηση του ίδιου του sex μέσα σε μια έκρηξη α-σεξουαλικότητας. Το ίδιο ισχύει και με το χρηματιστήριο και με το εμπόριο. Η κερδοσκοπία ως ένα ακραίο φαινόμενο, σαν αποσταθεροποιητικός παράγοντας, σταματά την καθολική χειραφέτηση του πραγματικού ελεύθερου εμπορίου. Παριστάνει την άμεση, υπερ-κυκλοφορία των αξιών, διαφθείρει το οικονομικό μοντέλο αλλά διαφθείρει και την καταστροφή που θα προκαλούσε η πλήρως ελεύθερη ανταλλαγή — αυτη η καθολική απελευθέρωση του εμπορίου είναι η πραγματική στιγμή καταστροφής της αξίας (value).
Εν όψει αυτής της απειλής παντελούς έλλειψης βαρύτητας — μιας αβάσταχτης ελαφρότητας του Είναι/ μιας καθολικής ελευθερίας/ μιας σειράς από διαδικασίες που θα μας έριχναν στο κενό — αυτοί οι ξαφνικοί ανεμοστρόβιλοι που αποκαλούμε καταστροφές είναι που συγκρατούν την πραγματική καταστροφή. Αυτές οι ανωμαλίες, αυτά τα ακραία φαινόμενα, ξαναφτιάχνουνε ζώνες βαρύτητας και έντασης που αποτρέπουν τον πλήρη διασκορπισμό. Θα μπορούσαμε να τις δούμε ως διαδικασίες κατα τις οποίες οι κοινωνίες μας αποβάλλουν το “καταραμένο κομμάτι” τους, όπως εκείνες οι φυλές που απέβαλλαν τον πλεονάζοντα πληθυσμό τους με αυτοκτονικές πτώσεις στον ωκεανό— μια ομοιοπαθητική αυτοκτονία κάποιων μελών τους που διατηρούσε την ομοιοστατική ισορροπία του συνόλου.
Η καταστροφή λοιπόν, αποκαλύπτεται ως μια καλομελετημένη στρατηγική του είδους. Ή — προτιμότερο — οι ιοί μας, τα ακραία φαινόμενα — πολύ πραγματικά και εντοπισμένα — μοιάζουν να μας επιτρέπουν να διατηρούμε αλώβητη την ενέργεια μιας εικονικής καταστροφής, που είναι και η μηχανή που σέρνει όλες τις άλλες διαδικασίες μας — στην οικονομία, στην πολιτική, στις τέχνες και στην ιστορία. Άλλωστε και η ενέργεια η ίδια, δεν είναι και αυτή μια μορφή καταστροφής;