Είχα την τύχη να την συναντήσω ανάμεσα σε ανθρώπους που καινοτομούν στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο, οι οποίοι συνέρρευσαν στην Καρδίτσα για να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον με αφορμή το European Rural Sustainability Gathering. H Sylvia είναι ερευνήτρια και μέλος της ομάδας περιβαλλοντικής και αγροτικής δικαιοσύνης του Transnational Institute (TNI), που παρακολουθεί τις πολιτικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες γύρω από τη γη, την διατροφή, τους σπόρους, τα δάση μας. Η ομάδα της προσπαθεί να χαράξει κατευθύνσεις για μια δημοκρατικότερη διαχείριση των κοινών πόρων. Μα ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια που συναντά είναι αυτό που αποκαλείται “αρπαγή γης” (land grabbing). Μιλήσαμε για τα προβλήματα των καλλιεργητών και τα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να τα αντιμετωπίσουμε.
Τί εννοούμε ότι μιλάμε για αρπαγή γης;
Η γη αντιμετωπίζεται συνήθως ως εμπόρευμα το οποίο ανταλλάσσεται και πωλείται στην μικροοικονομία και τις διεθνείς αγορές. Αλλά είναι κάτι περισσότερο από μια παραγωγική ύλη. Ολόκληρες κοινότητες εξαρτώνται από αυτή για να εξασφαλίσουν τον συλλογικό τους βίο. Η γη είναι η βάση των παραδόσεων που κληροδοτούνται στους επόμενους εξασφαλίζοντας την ιστορική συνέχεια, την τοπική ιδιαιτερότητα, την κοινωνική και διαγενεακή συνοχή. Το humus (έδαφος) είναι η ετυμολογική και κυριολεκτική ρίζα της humanitas. Αυτός είναι και ο λόγος που το ΤΝΙ υποστηρίζει πως εκτός από το ατομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία γης, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε και στις κοινότητες νόμιμα δικαιώματα κατοχής γης, τα οποία απέκτησαν μέσα από την χρόνια εθιμική χρήση.
Θεωρείται πως το ζήτημα της γης έχει πλέον λυθεί, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Πόσο επίκαιρα αλήθεια είναι αυτά τα αιτήματα;
Το ΤΝΙ μαζί με ορισμένα κοινωνικά κινήματα όπως η Via Compesina έχουν να επισημάνουν πολλά παραδείγματα κακοδιαχείρισης. Από φαινόμενα αρπαγής γης (land grabbing), κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, μέχρι κερδοσκοπικές πρακτικές (land speculation), όπου η γη αγοράζεται όχι για να καλλιεργηθεί μα για να μείνει αδρανής και να μεταπωληθεί αργότερα σε πολύ ψηλότερο αντίτιμο & πρακτικές αποφυσικοποίησης της γης (land artificialisation)– όρος που περιγράφει το πώς εύφορα εδάφη χάνουν τα φυσικά τους χαρακτηριστικά και επαναταξινομούνται για την κατασκευή υποδομών, τουριστικών καταλυμάτων, γηπέδων γκολφ.
Είναι παράνομη η αρπαγή γης;
Όχι απαραίτητα, αν και συνήθως είναι. Ακόμα και αν αυτές οι μεγάλες συμφωνίες για την γη διεκπεραιώνονται πάντα με διαφάνεια, το ίδιο το μοντέλο που αντιπροσωπεύουν παραμένει προβληματικό. Αυτή η “ανάπτυξη” εμποδίζει τις πολλαπλές μικροχρήσεις της γης που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της κοινότητας και ευνοεί πιο επιθετικές πρακτικές που δεν επιστρέφουν οφέλη και κέρδη στην περιοχή. Πρέπει λοιπόν να ενδυναμώσουμε τις τοπικές κοινότητες ώστε να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και να γίνουν πιο απαιτητικές από τους πολιτικούς τους αντιπροσώπους.
Ποιες λύσεις προτείνεις ως απάντηση στις ανωμαλίες που προκαλεί αυτό το μοντέλο ανάπτυξης;
Το ΤΝΙ προσπαθεί να φτιάξει ένα Πανευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Γης (European Land Observatory) που θα παρακολουθεί τις τιμές της γης και των ενοικιάσεων, την μορφή ιδιοκτησίας, την περιβαλλοντική και κοινωνική κατάσταση, την ποιότητα του εδάφους, ώστε να βοηθά τις κοινότητες να επηρεάζουν αποτελεσματικότερα τις πολιτικές αποφάσεις, παρουσιάζοντας δεδομένα. Μια άλλη απάντηση είναι η αποκέντρωση της διατροφικής κυριαρχίας (food sovereignty), ώστε να απομακρύνουμε τον έλεγχο της τροφής από τα κάθε είδους μονοπώλια και να δώσουμε στους κοινότητες το δικαίωμα να αποφασίζουν αυτές για τα δικά τους τροφικά συστήματα, που μπορούν να είναι βασισμένα σε πιο υγιείς και περιβαλλοντικά βιώσιμες καλλιεργητικές μεθόδους.
Η κυριαρχία είναι ένας τραυματισμένος όρος. Τον έχουν χρησιμοποιήσει καταχρηστικά χώροι με εθνικιστικές αναφορές.
Πράγματι, συχνά δεν διευκρινίζεται το ποιος εννοείται ως κυρίαρχος. Είναι οι μικροκαλλιεργητές και οι γηγενείς; Είναι οι κοινότητες; Το κράτος; Ο λαός; Και ποιος είναι αυτός ο λαός για τον οποίο γίνεται τόσος λόγος; Αυτή η ασάφεια μπορεί να επιτρέψει σε ακραίους χώρους να χρησιμοποιούν αυτές τις φορτισμένες λέξεις για να κεφαλαιοποιήσουν πολιτικά μια συλλογική οργή και να την στρέψουν ενάντια σε ευάλωτους πληθυσμούς, μειονότητες ή όσους διαθέτουν μια πιο κριτική στάση. Εμείς λέμε πως μπορούμε να πετύχουμε αυτές τις απαραίτητες μεταβάσεις σε ποιο βιώσιμα συστήματα παραγωγής, διαχείρισης, κατανάλωσης, διατροφής δίχως να δημιουργούμε νέους αποκλεισμούς μα ανατρέποντας και αυτούς που ήδη υπάρχουν.
Όλο και περισσότεροι πολίτες προσπαθούν να μετατοπίσουν το βάρος από τα παραδοσιακά πολιτικά κέντρα στα αποκεντρωμένα κοινωνικά δίκτυα. Είναι αυτό μια λύση και πώς μπορεί να ενισχυθεί αυτή η τάση;
Υπάρχουν καινοτόμα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Τα Παρατηρητήρια Πολιτών (Citizen Observatories) για παράδειγμα. Ή το παράδειγμα του GROW Observatory που στηρίζεται στην Επιστήμη Πολιτών (Citizen Science). Είναι κάποια παραδείγματα για το πώς μπορούμε να δώσουμε αυτοπεποίθηση στις αποκεντρωμένες συλλογικότητες και τους απαιτητικούς πολίτες εμπλέκοντάς τους στις διαδικασίες δημιουργίας γνώσης και λήψης αποφάσεων. Αυτή η συμμετοχή των πολιτών μπορεί να απελευθερώσει τεράστια αποθέματα γνώσης, να αποκαταστήσει την συλλογική μας αυτοπεποίθηση που όταν τραυματίζεται κάνει χώρο στον φόβο, το θεμέλιο κάθε ρατσισμού και αποκλεισμού.
Επιστήμη Πολιτών, Παρατηρητήρια Πολιτών, αποκεντρωμένες δομές και μικρής κλίμακας αγροδιατροφικά συστήματα. Προτάσεις που μπορούν να είναι η αρχή για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο που ξεκινά πρώτα και κύρια από την βιωσιμότερη διαχείριση των κοινών μας πόρων.
H συνέντευξη στα αγγλικά, στο soundcloud.
Ένα μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στον Εναλλακτικό.